یکی از ویژگیهای انسان سالم و موفق، مهارت و توانایی برقراری ارتباط مؤثر و سازنده با دیگران است. آیا شما این ویژگی را دارید؟ کسب این مهارت مهم و ضروری در زندگی اجتماعی خیلی مشکل نیست. فقط باید بخواهید و تمرین کنید. در این نوشتار ما به هفت گام اساسی برای یادگیری این مهارت اشاره می کنیم.
گام اول: گوش دادن
درحالی که به نظر می‌رسد گوش دادن به دیگران بسیار ساده است، اما اگر شنونده فن گوش دادن را نتواند به درستی به‌کار ببندد ارتباط دچار مشکل می شود. گوش دادن فقط شنیدن کلامی که طرف مقابل به زبان می آورد نیست، بلکه شامل برخی موارد به شرح زیر است:
– اینکه گوینده کیست؟
– دیدگاه او نسبت به مسئله مطرح شده چیست؟
– چه مسائلی او را نگران می کند، احساساتش چگونه است و چه انتظاری از ما دارد؟
علاوه به اینها یک شنونده موفق بخوبی می تواند هماهنگی لازم بین ارتباط کلامی و غیرکلامی برقرار نماید، قادر است به کلیه ژستها و حالات بدنی گوینده توجه کند و خود نیز به هنگام گوش دادن از ژستها و حالات بدنی مناسب جهت تایید و اعلام درک طرف مقابل استفاده کند. او هیچگاه با خمیازه کشیدن و یا با نگاه کردن به سرعت و به اطراف، نگاه خود را از گوینده نمی گیرد و دائما” درصدد است تا با تماس چشمی مناسب این موضوع را به گوینده منتقل نماید که علاقمند است به حرفهای او گوش دهد.
به خاطر داشته باشید تا زمانی که شما به جای تمرکز و دقت در سخنان دیگران به افکار درونی خود گوش می دهید، قادر نخواهید بود شنونده خوبی باشید.
گام دوم: صریح و صادق بودن
صراحت و صادق بودن فرایندی است که در ارتباطات انسانی به شکل نامحسوس اما بسیار موثر نقش بازی می کند. تاکید میشود این فرآیند قابل دیدن یا شیندن نمی باشد. بلکه دو طرف درگیر ارتباط، آن را حس می کنند.
اگر ارتباطی فاقد صراحت و صداقت باشد، بدون شک، یا قطع خواهد شد و یا به شکل مخدوش، مبهم و ناسالم ادامه می یابد. اگر نتوانیم یا نخواهیم منظور خود را با صراحت بیان نماییم طرف مقابل به اشتباه می افتد و به حدس و گمان متوسل می شود و از واقعیت دور می گردد.
به خاطر داشته باشیم ابهام و عدم صداقت و بدبین بودن در ارتباطات انسانی سرمنشاء بسیاری از مسائل و مشکلات در ارتباطات فردی است.
گام سوم: همدلی و همدردی
اغلب ما زمانی که با یکدیگر ارتباط برقرار می کنیم همواره افکار، آرزوها ، تمایلات، نگرانیها و ترسهای خود را آشکار می سازیم. بدین جهت نیاز داریم که دیگران اولا” درک درستی از ما داشته باشند و ثانیا” با ما در زمینه نگرانیها، ترسها و مشکلاتمان همدلی و همدردی کنند. همدردی تلاشی است برای درک و فهم دنیازی ذهنی طرف مقابل. برای همدلی باید بتوانیم خود را جای دیگران بگذاریم و از دریچه چشم آنها نگاه و احساس کنیم. در همدلی شما می توانید سخن طرف مقابل را تکرار کنید تا بداند که شما منظور او را دریافته اید. مثال: دوستتان به شما می گوید: هم اتاقی‌ام اعصاب من را خرد کرده است به هیچ وجه نمی توانم او را تحمل کنم، با استفاده از طرز رفتار همدلانه می توانید به او بگویید: ( مثل اینکه از دست او خیلی عصبانی هستی، این طور نیست؟ )
به خاطر داشته باشید که در برخورد همدلانه مجبور نیستید در جهت موفقیت با طرف مقابل خود حرف بزنید. به جای آن با تکرارصحبت او احساساتش را تصدیق کنید. در ضمن لازم نیست در مقابل حرفهای طرف مقابل قضاوت و نتیجه گیری کنید. نکته قابل ذکر اینکه میان همدلی و همدردی تفاوت وجود دارد، در همدردی شنوندنه سعی می کند با احساسات و عواطف گوینده همنوایی داشته باشد. بدین معنی که خوشحال شدن به خوشحالی او و متاسف شدن به ناراحتی او منجر می شود ولی همانطور که اشاره شد در همدلی، شما الزاما” درصدد تایید و موافقت با طرف مقابل خود نمی باشید.
همدلی و همدردی هر دو در تداوم ارتباط نقش بازی می کنند، با این تفاوت که در همدلی نقش منطق قوی‌تر از احساس است و شنونده با همدلی به خوبی به حرفهای گوینده گوش میدهد تا بتواند برای حل مسئله به او کمک کند، ولی در همدردی صرفا” با تخلیه هیجانات و عواطف منفی به او کمک می کند.
گام چهارم: حفظ آرامش و احترام به طرف مقابل
ما اغلب در ارتباطات خود با دیگران درصدد ارزیابی آنها برمی آییم و گاه فکر می کنیم یا باید نظرات و احساسات آنها را رد کنیم و یا به نوعی (مستقیم و غیرمستقیم) نظرات و احساسات خودمات را به آنها تحمیل نماییم. ارتباطاتی که بر پایه این روش شکل می گیرد غالبا” تداوم نمی یابد و هر دو طرف درگیر در ارتباط را دچار مشکل می سازد. همانطور که قبلا” نیز اشاره شد، ما بدین دلیل با یکدیگر ارتباط برقرار می کنیم تا از طریق آن به حل مسائل و مشکلات، رفع تضادها و تعارضات، رد و بدل کردن اطلاعات ، درک بهتر خود و رفع نیازهای اجتماعی دست یابیم، در روابطی که (( ارزیابی دیگران )) عنصر اصلی آن می باشد نه تنها اهداف مذکور تحقق نمی یابد، بلکه آرامش لازم در ارتباطات انسانی نیز از بین می رود. باید به خاطر داشته باشیم همه ما می‌خواهیم دیگران با نظرات ما موافقت کنند و یا حداقل به افکار و احساسات ما احترام بگذارند و آنها را تایید کنند، زیر عقاید و نظرات ما برای خودمات کاملا” اهمیت ندارند، اگر در ارتباط با دیگران این تصور پیش آید که به نظرات آنها احترام نمی گذاریم، ارتباط روند مناسب و هدفمند خود را طی نمی نماید.
در نظر گرفتن این نکته که اغلب مردم مانند ما فکر نمی کنند، احساس نمی کنند و به روش خود به دنیا نگاه می کنند بسیار اساسی است.
گام پنجم: مخالفت نمودن به شیوه مناسب
اگر بتوانیم بپذیریم که دیگران مانند ما نیستند آن وقت می توانیم به شیوه مناسب با نظرات و عقاید آنها که به نظر ما صحیح نیستند مخالفت کنیم. به عبارت دیگر بدون بحث و جدل مخرب که غالبا” همراه با بلند کردن صدا، داد و فریاد، خشم و غضب است می توانیم به نتیجه مناسب دست یابیم. یکی از مناسب‌ترین شیوه‌ها برای مخالفت کردن با نظرات و عقاید دیگران روش خلع سلاح است. در این روش، فرد در سخنان طرف مقابل حقیقتی را پیدا می کند (حتی اگر با مجموعه سخنان او موافق نیست ) و سپس در مقام موافقت و تایید آن حرف می زند.. این روش بر طرف مقابل تاثیر آرام بخش عجیبی می گذارد.
ممکن است روش خلع سلاح را نپذیرد ولی جدل، بی فایده و همیشه بی سرانجام است، با این شیوه در واقع شما پیروز از بحث خارج می شوید و طرف مقابل نیز احساس پیروزی می کند و با آمادگی بیشتری به حرفهای شما گوش می دهد.
مثال: همکلاسی شما می گوید: اصلا” حرفهای تو را قبول ندارم! پاسخ شما: بله حق باتوست، ما همیشه نباید دربست و به صورت صددرصد حرفهای دیگران را نپذیریم.
باید به خاطر داشت که لحن پاسخ شما نیز مهم است. اگر پاسخ تحقیرآمیز باشد این روش اثر مطلوب را نخواهد داشت.
گام ششم: خودشناسی و افزایش آگاهی
شناسایی دنیای ذهنی دیگران، همدلی و همدردی کردن با آنها و یا به نتیجه رسیدن بحثهای ما با دیگران نیازمند خوشناسی و تلاشی برای افزایش اطلاعات و آگاهیهای خود جهت شناسایی دیگران و محیط زندگی است.
آگاهی از نقاط قوت و ضعف، ترسها، امیال، آرزوها و نیازهای خود و پذیرش صادقانه آنها، کمک می کند ویژگیها و وخصوصیات دیگران را واقع بینانه‌تر ببینیم و آنها را بپذیریم.
در خودشناسی پاسخ دادن به سئوالاتی نظیر پرسشهای زیرکمک کننده است:
-دوست دارم دوستان و افرادی که با آنها ارتباط نزدیک دارم چه ویژگیهایی داشته باشند؟
-آیا می توانم رابطه صمیمانه و بدون قید و شرط را با دیگران برقرار نمایم؟
-از درگیر شدن در یک رابطه دوستانه چقدر لذت میبرم؟
-میزان تعهد من در ارتباطات اجتماعی چقدر است؟
-در مواقع ضروری چقدر می توانم به دوستانم کمک کنم؟
-آیا در دوستی و ارتباط با دیگران پیش قدم می شوم؟
-زمانی که مسئله یا مشکلی در ارتباط با دیگران پیدا می کنم چگونه عمل می کنم؟
-آیا انتظارات من از دیگران واقع بینانه است؟
باید به خاطر داشت خوشناسی و افزایش آگاهی مستلزم صرف وقت، صبوری و تلاشی در جهت تغییر ویژگیهای منفی خود است. علاوه بر عوامل فوق کمک گرفتن از افراد متخصص نظیر روانشناسان و مشاوران نیز ضروری است.
گام هفتم: شناسایی افکار تحریف شده
اکثر ما در ارتباط با دیگران در چارچوب افکار خود و احساسات از پیش تعیین شده و کلیشه‌ای خود رفتار می کنیم. در بسیاری از این افکار، تصویر صحیحی از واقعیتها موجود نمی باشد. بدین معنی که ما در فرآیند پردازش اطلاعاتی که نسبت به دیگران داریم دستخوش خطای شناختی می شویم. برای روشن‌تر شدن مطلب مثالی بیان می کنیم:
آیا تاکنون برای شما پیش آمده است که سایه یک شیء مثل یک تکه چوب باریک و بلند یا ریسمانی را روی دیوار به شکل مار ببینید؟ مطمئنا” همه ما در طول زندگی بارها تجربیاتی از این دست داشته‌ایم به این قبیل تجربیات در علم روانشناسی احساس و ادراک، (( خطای حسی )) گفته میشود.
سیستم شناختی ما نیز بعضا” دچار خطا و تحریف میشود. این خطاها را روانشناسان شناختی (( تحریف شناختی یا خطای شناختی )) می نامند. تحریفهای شناختی مثل آینه و یا دوربینی هستند که اشکال را به همان گونه که هستند بازنمایی نمی‌کنند، بلکه شکلهای عجیب و غریب و نادرستی را نشان می دهند.
تحریفهای شناختی در ارتباطات انسانی مشکلات فراوانی ایجاد می‌کنند، لذا باید آنها را شناخت و در جهت تصحیح آنها گام برداشت. در اینجا به برخی از مهمترین تحریفهای شناختی همراه با مثال اشاره می کنیم.
مثال: یکی از همکلاسی‌ها را در دانشکده می‌بینید و سلام می کنید، اما او جواب سلام شما را نمی دهد و بی تفاوت از کنار شما می گذرد.
در این حادثه: ذهنی که دچار تحریف و خطای شناختی است، امکان دارد به یکی از شیوه‌های زیر این رفتار را تعبیر و تفسیر نماید.
-او چقدر خودخواه و مغرور شده است ( پیش داوری )
-حتما” من کاری کرده‌ام ( شخصی سازی )
-همیشه دیگران را نادیده می گیرد ( تعمیم مبالغه آمیز )
-رابطه‌ام را باید با او قطع کنم ( نتیجه گیری و یا تصمیم گیری شتابزده )
همانطور که می بینید، هر کدام از شیوه‌های مذکور به نوعی منجر به قطع یا مخدوش شدن ارتباط ما با دیگران میشود، در حالی که شاید مسئله اساسی، عدم توان ما در پردازش اطلاعات صحیح و مبتنی بر واقعیت باشد، که باعث بوجود آمدن این مسئله شده است.
باید به خاطر داشت زیر بنای تحریفهای شناختی باورهای غیرمنطقی است. برای شناسایی این دسته باورها و مبارزه با تحریفهای شناختی علاوه بر آگاهی، کمک گرفتن از افراد متخصص نظیر روانشناسان بسیار کمک کننده است.
سعی می کنیم این گامها را به خاطر بسپاریم، آنها را به کار بندیم تا بتوانیم روابط اجتماعی موثر و مستحکم تری با دیگران برقرار کنیم
****
روابط بین فردی
تعریف روابط بین فردی:
برای تعریف روابط بین فردی ابتدا لازم است ارتباط را به صورت مختصر تعریف کنیم .ارتباط عبارتست از انتقال مفاهیم یا معانی یا پیام از شخصی به شخص دیگر و هر قدر میزان انتقال پیام دقیق تر و روشن نر باشد ارتباط موثرتر است.۲نوع ارتباط داریم که عبارتند از: ارتباط کلامی و ارتباط غیر کلامی.
ارتباط کلامی تمامی جنبه های گفتار و ابزارهای کلامی را شامل می شود که در آن چگونگی صحبت کردن از جمله سرعت کلام ، تن صدا و آهنگ صدا مطرح می شود .اما ارتباط غیر کلامی به سایر فعالیت هایی گفته می شود که کارکرد ارتباطی دارند مثل حالت چهره ، ژست ها ،حرکات بدنی ،نحوه لباس پوشیدن و غیره که در یک کلام به آن زبان بدن می گویند.
روابط بین فردی فرایندی است که در آن یک فرد اطلاعات و احساسات خود را از طریق پیام های کلامی و غیر کلامی به یک فرد یا افراد دیگر می رساند. این توانایی موجب تقویت رابطه گرم و صمیمی با دیگران، و رفع تضاد ها و تعارض ها می شود. دوستان نسبت به اعضای خانواده و برای زنان نسبت به مردان بیشتر است.
مهمترین انواع روابط بین فردی:
مهمترین انواع روابط بین فردی شامل روابط خانوادگی ، روابط همسالان ، روابط عاشقانه هستند.
روابط خانوادگی : محیط های خانوادگی به عنوان اولین محیط تربیتی فرد و عامل بسیار موثر بر رشد وی است. تاثیر خانواده از زمان بسته شدن سلول نطفه بر فرد آغاز و در تمام طول زندگی وی ادامه می یابد.هرگونه بی توجهی و سستی در تربیت کودک ، عواقب ناگواری برای او به وجود می آورد.به عبارتی می توان گفت رفتار هرفرد ، واکنشی به رفتار والدین و محیط تربیتی اواست . تجارب تلخ دوره کودکی موجب بوجود آمدن مشکلات رفتاری از قبیل پرخاشگری ، افسردگی ، طلاق ، بزهکاری و غیره می شود.
والدین نه تنها از طریق انتقال ژنتیک بلکه از طریق آشنایی کودک با زندگی جمعی و فرهنگ جامعه نقش موثری دارند .همچنین موقعیت اجتماعی خانواده ، وضع اقتصادی آن عقاید ،آداب و رسوم آرزو های والدین ، شیوه های فرزند پروری ، سن اولیا و فرزند چندم خانواده بودن افکار و روابط آتی کودک را تعیین می کند .
میزان تاثیری که خواهران و برادران در رشد اجتماعی کودک دارند به عواملی از قبیل :جنس کودک ،جنس خواهر و برادر،چندمین فرزند خانواده بودن ، فاصله سنی کودک با خواهر و برادر و تعداد کودکان در خانواده بستگی دارد. کودکان خردسال بیشتر گرایش دارند از خواهر و برادر بزرگتر از خود تقلید کنند .
روابط همسالان:
برخلاف روابط کودک با خانواده ، رابطه با دوستان و همسالان ،رابطه ای مبتنی بر تساوی و تفاهم است .برخی از جامعه شناسان و روانشناسان معتقدند تاثیر بزرگسالان در کودکی و به ویژه در نوجوانی است . زیرا فاصله سنی زیاد باعث ایجاد روابط تلفیقی و تحمیلی می شود . چیزهایی که کودکان از همسالان یاد می گیرند از طریق تعامل و تفاهم است .کودک مجبور است برای برقراری ارتباط با گروه مرتب رفتار خود را مورد ارزیابی قرار دهد و در برقراری رابطه رفتارهای ناخوشایندی که باعث طرد او از گروه می شود جلوگیری کند .
روابط عشقی:
تعاریف زیادی از عشق شده است به نظر می رسد تعدد تعریف عشق تا اندازه ای به این واقعیت بر میگردد که عشق یک حالت واحد و تک بعدی نیست بلکه پیچیده و چند بعدی است که افراد آن را در انواع روابط تجزیه می کنند. ما واژه عشق را برای توصیف روابط متنوعی از قبیل ، رابطه عشاق ، زوج های مزدوج ،والذین و فرزندان و دوستان نزدیگ به کارمی بریم. با توجه به این پیچیدگی روانشناسان اجتماعی ، رویکرد های گوناگونی برای طبقه بندی عشق ایجاد کرده اند .مثل زیک روبین معتقد است دوست داشتن با تمجید ، تحسین و محبت همراه است .اما عشق در بر دارنده احساسات نیرومند وابستگی ،صمیمیت و یک نگرانی عمیق بربی بهورزی معشوق است.همچنین رابرت استنبرگ مثلث عشقی رامطرح می کند که دارای سه وجه صمیمیت (نزدیکی) ،اشتیاق ( هیجان )، و تعهد ( باهم بودن) است .او با ترکیب این سه وجه در مجموع شش نوع عشق را مطرح می کند و عشق کامل را عشقی می داند که ترکیبی از این سه وجه باشد..
مهارت های اساسی در روابط بین فردی:
در روابط بین فردی مهارت های زیادی موثر هستند که در زیر تحت ۲ عنوان کلی مهارتهای کلامی و غیر کلامی می آوریم .وقتی در جریان یک ارتباط پیام ها به صورت رمز کلامی انتقال می یابند به آن ارتباط
کلامی گویند که مهمترین مهارتهای ارتباط کلامی شامل سوال کردن ، تایید کردن تحسین کردن و تعبیر و تفسیر کردن است. اما هرگاه پیام به صورت علایم یا رمزهای غیر کلامی انتقال یابد به آن ارتباط غیر کلامی گویند که مهمترین مهارتهای ارتباط غیر کلامی شامل تکان دادن سر ،حالات چهره و تماس چشمی مستقیم است.
راهکارهای برای تقویت روابط بین فردی:
۱) در برقراری ارتباط به شخصیت افراد توجه کنیم و متناسب با شخصیت افراد رفتار کنیم مثلا نحوه ارتباط ما با کودکان ، همسالان ،بزگسالان ، سالخوردگان و بیماران باید متفاوت با یکدیگر باشد .
۲) برای تقویت رابطه از پرگویی و پراکنده گویی اجتناب کنیم.
۳) از تحقیر ،توهین و به دیگران خودداری کنیم.
۴) در صورت قطع ارتباط تنها دیگران را مقصر ندانیم و برای ارتباط مجدد پیش قدم شو.
۵) با احترام به دیگران احترام به خود راتضمین کنیم
۶) در صورت روبرو شدن با نظر مخالف دیگران بهتر است با صبر و بردباری برای تداوم رابطه بین فردی تلاش کنیم.
۷) با آگاهی از حقوق خود و دیگران در روابط بین فردی از سوئ استفاده های احتمالی جلوگیری کنیم.
۸) توانمندی ها و مهارتهای ارتباطی خود را شناخته و آنها را برجسته نماییم مثلا توانایی شوخی و طنز به جا مناسب .
۹) افراد خانواده خود و دیگران را با اسم کوچک و صفت های زیبا صدا بزنیم مثل : پسرم ،عزیزم ، دختر گلم ،همسر خوشگلم و غیره.
۱۰) شنونده خوبی برای دیگران باشیم و آنها را تشویق به گفتگو کنیم.
