حجت الاسلام والمسلمین ذبیح الله نعیمیان مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی فقه نظام ساز امام رضا(ع) در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری-تحلیلی صدای حوزه از تاثیر فضای مجازی بر ابعاد فرهنگی و اجتماعی گفت و به تشریح نسبت طرح حمایت از حقوق کاربران فضای مجازی با دین و فرهنگ پرداخت. مشروح این گفتگو در ادامه تقدیم می گردد.
حجت الاسلام نعیمیان در ابتدا گفت: حضرت آیت الله جوادی آملی تعبیری دارند مبنی بر این که فضای مجازی در واقع فضای واقعی است. فضای مجازی واقعیتی است که بیش از واقعیت های دیگر در جامعه معاصر در کل جهان سایه افکنده است.
وی افزود آسیب های فضای مجازی را ممکن است به موارد عینی و چشمی که پیش چشم ماست تقلیل دهند؛ اما به نظر می رسد که ما نباید ویژگی های مثبت و منفی فضای مجازی را به کارآمدی و ناکارآمدی، بهره ها و نابهره های ظاهری تقلیل دهیم؛ به ویژه اگر ما بخواهیم بحث حکم‌رانی در دوران مدرن و پسامدرن را مد نظر قرار دهیم. وضعیت مدرن و پسامدرن، وضعیتی است که بهره گیری حاکمانه و حکمرانانه از فضای مجازی را رقم می زند و نمی توانیم منفعلانه بگوییم که یک فرد در فضای مجازی چه می کند.
مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) گفت: افراد آزادی دارند و می بایست آزادی آنها را محترم بشماریم. چرا که چارچوب فضای مجازی به گونه ای است که آزادی آحاد انسان را به صورت جدی نادیده می‌گیرد و حتی اگر کسی با مبانی غیر دینی و لیبرال بخواهد به آزادی در فضای مجازی بپردازد باید سخن از انفعال در این رویکرد به میان آورد؛ چرا که فضای مجازی سازوکارهایی در برابر انسان معاصر قرار داده که او را به وضعیت انفعالی در آورده و آزادی او یک آزادی حداقلی است. در ظاهر می توان سخن از آزادی به میان آورد و گفت که انسان در فضای مجازی آزاد است؛ اما آن زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری است که با طراحی نوین در سطح فراملی و جهانی قابلیت تامل دارد و قابلیت این را دارد که در زندگی یکایک انسان ها بدون اجازه و اذن آنها وارد شود و آزادی آن ها دستخوش طراحی‌هایی است که کانون های قدرت جهانی پیگیر هستند و خواهند بود.
فضای مجازی و تغییر فرهنگ، دیانت و سبک زندگی جامعه
حجت الاسلام نعیمیان بیان کرد اگر ما تنوع بهره گیری از فضای مجازی و تنوع رویکردها، علایق و سلایق را مد نظر قرار دهیم، ممکن است برخی از سلایق و رویکردها و جهت گیری افراد، دستخوش تاثیر و تاثر قرار نگرفته باشد، بلکه ممکن است بگوییم بخشی از جامعه به فضای مجازی برای ترویج سبک زندگی مورد نظر خود پرداخته اند؛ اما سوال مهم این است که آن بخشی که ممکن است از این مقوله سخن به میان بیاورند و مطرح کنند که ما تحت تاثیر قرار نگرفته ایم چقدر است؟ بنظر می‌رسد اندک است. بخش قابل ملاحظه ای از جامعه بخاطر زیر ساخت ها و نوع طراحی فضای مجازی بطور آرام و در برخی مواقع شتابان و با انفعال شدید تحت تاثیر فضای مجازی قرار گرفته اند.
وی اضافه کرد ممکن است بگوییم برخی جوانان مذهبی در فرایند بکارگیری فضای مجازی به توسعه ارزش های دینی اقدام کرده‌اند؛ اقدام آنها بدان معنا نیست که تأثیر صددرصد داشته است. بویژه تنوع شبکه‌ها و نرم افزارهای مختلف زمینه ساز این بوده است که بخشی از نرم افزارهای فضای مجازی در اختیار ما نباشند. مدیریت بسیاری از این ها بیرون از کشور ماست و نه تنها به مدیریت شناخت سلایق توسط نهادهای بین‌المللی انجامیده؛ بلکه آنها تلاش کرده اند برای مدیریت جهان و جهانی سازی فرهنگ غرب و بهره گیری جهانی از ظرفیت ها برای تقویت کیسه های سرمایه داران، سلایق را در تمام جهان مدیریت کنند.
وی همچنین افزود بنابراین رویکردهای دینی، هم در جامعه ما هم در سایر جوامع دینی، دستخوش دستبرد و تصرف عینی و جدی قرار گرفته است و ما نمودهای پررنگی از تأثر مذهبی به ویژه در قشر خاکستری و دین گریز و ارزش گریز را به صورت جدی می بینیم و جلوه های تأثر فرهنگی از فرهنگ غرب و تقابل با ارزش ها و هنجارهای دینی را در سطح جامعه می بینیم.
مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) اذعان کرد چون مشغول سازی اذهان عمومی و آحاد جامعه حتی در سنین کودکی به فضای مجازی می تواند تاثیرات فرهنگی پایداری را در فضای مذهبی داشته باشد که گاهی اوقات این تاثیرات در مقایسه با جوامع غیر دینی ممکن است متفاوت باشد و تاثیر شتابان تری را در آنها ایجاد کند؛ چرا که بسیاری از طراحی ها متکی بر شناسایی نقاط ضعف در جوامع مذهبی است و این جوامع مذهبی تبدیل به کانون های رصد و برنامه ریزی می شوند. چه بسا که این طراحی بیش از آنکه متوجه جوامع غیر دینی باشد متوجه جوامع دینی است و در مسیر جهانی سازی فرهنگ غرب این جوامع و جامعه دینی ما دستخوش تغییر قرار گرفته است.
ارمغان آورده های مالی برای کانون های قدرت و ثروت با فضای مجازی یله و رها
نعیمیان تاکید کرد طرح صیانت بر خلاف تبلیغاتی که شده است که نوعی محدود سازی کمی و دخالت جدی بر حریم خصوصی جامعه معرفی شده است، بخش مهمی از آن به تقابل با مدیریت جهانی اپلیکیشن ها و فضای مجازی برمی گردد. حتی اگر مسائل ارزشی را هم مد نظر قرار ندهیم، بهره‌مندی آزاد و یله و رها از زیرساخت‌های فضای مجازی در سالهای اخیر به گونه ای شکل گرفته است که آورده های مالی برای کانون های قدرت و ثروت متکی بر شبکه‌های اجتماعی را پر رنگ کرده و نه تنها حاکمیت ارزشی را تحت تاثیر قرار داده است؛ بلکه زیرساخت‌های لازم برای خروج سرمایه ها و مجموعه ای از اموال شخصی و اجتماعی جامعه را به بیرون از مرزها تسهیل کرده است.
وی اضافه کرد بنابراین ما نمی‌توانیم آن را فقط به محتوای صرفاً ارزشی تقلیل دهیم. برخی به دنبال آن هستند که مواجهه جامعه ی مذهبی با غیر مذهبی یا کمتر مذهبی را در دالان جامعه پررنگ کنند و دست بر گسل های فرهنگی بگذارند و به ویژه در دوران دولت فعلی که دولت دین باور هست، تلاش می شود که این شکاف های فرهنگی پررنگ شود تا اگر موفقیتی حاصل شد در راستای هنجار زدایی از ارزشهای دینی گام پررنگ و بلندی برداشته شده باشد.
وی افزود ما با طرح صیانت می‌خواهیم به سمتی حرکت کنیم که پیش از این در بسیاری از کشورها رقم خورده است. حاکمیت ملی اعم از حاکمیت سیاسی، حاکمیت اقتصادی و فرهنگی توسط کشورهای بزرگ مثل چین و روسیه و خیلی از کشورهای اروپایی رقم خورده و بهره گیری از این سازوکار نوین را در چارچوب و اساسنامه فعالیت های ملی تدوین کرده اند؛ بنابراین طرح صیانت، هم به دنبال تقویت زیرساخت های مناسب برای بهره گیری مناسب از این ابزار هست، هم جلوی خروج سرمایه و هم جلوی هجمه بیرونی را خواهد گرفت.
حجت الاسلام نعیمیان خاطرنشان کرد این طرح همانند طرح های دیگر زمینه ارتقا دارد و هم برای جلوگیری از خروج سرمایه، هم برای تقویت اشتغال، هم صیانت فرهنگی، سیاسی و حتی صیانت اقتصادی، جامعیت خوبی دارد. هرچند ممکن است با کار کارشناسی بتوانیم آن را ارتقا دهیم.
وی اضافه کرد مهم این است که به انگیزه ها و اهداف توجه کنیم و اغراضی که در پشت حمله به این طرح و نادیده گرفتن نقاط مثبت آن است را از نگاه دور نداریم. در سالهای اخیر بحث تقویت سامانه های داخلی برای بهره گیری از فضای مجازی بوده است اما متأسفانه این مسئله به مواجه های صوری توسط دولت قبل تقلیل پیدا کرد و در واقع بدون آنکه زیرساخت‌های درونی تقویت شود، کشور ما به منبع درآمد برای چند اپلیکیشن خاص در کشورهای دیگر تبدیل شد.
اصل قانونگذاری امری طبیعی است
مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) بیان کرد اصل قانونگذاری امری طبیعی است و در همه موارد نیاز جدی است. از طرف دیگر سیر شتابان و تنوع آن اجازه قانونگذاری را به ما نداده است. مسأله بسیار مهم، فضای انفعالی و هم سو با رویکردهای سرمایه سالارانه جهانی بوده که مانع از قانونگذاری فعال، جامع و ارزشی بوده است. به ویژه اینکه بسیاری از سرمایه داران در مدیریت مستقیم و غیرمستقیم عرصه مجازی به دنبال تامین منافع و بهره مندی های اقتصادی و سیاسی خود بوده اند.
نعیمیان اظهار داشت ما یک دولت متوهمی داشتیم که به دنبال این بود که از فضای مجازی برای خود بهره سیاسی بگیرد؛ چنانکه بسیاری از منفعت جویان می خواستند با ناکارآمد سازی قوانین و تکیه بر قوانین حداقلی و جلوگیری از شکل گیری قوانین جامع و شفاف، زمینه کافی برای سوء استفاده های اقتصادی و سیاسی خود داشته باشند.
وی افزود در فضای معاصر جهان هم کارتل های فرهنگی و اقتصادی و سیاسی به این امر کمک کرده که ما در یک هرج و مرج قانونی و فرهنگی به سر ببریم. بنابراین تلاش های نهادهای قانونگذار و مجلس از این حیث قابل تقدیر است. به این شرط که فضای مناسبی بدون فشار و جوسازی فراهم شود تا به صورت معقول به ابعاد مختلف طرح پرداخته شود.
وی اضافه کرد آنجا که اطلاعات اندک از مبانی حضرت آقا وجود دارد طبیعتاً به تضعیف چنین قوانینی می انجامد. یک راهکار این است که دغدغه‌های حضرت آیت الله خامنه ای به عنوان یک پیش زمینه در اختیار تصمیم گیران و تصمیم سازان قرار بگیرد و آن نقاط برجسته به کمک تصریحات فرمایشات حضرت آقا شفاف و زمینه سازی شود والّا بدون زمینه سازی؛ با برجسته سازی یکی دو نقطه جلوی تصویب طرح گرفته خواهد شد.
بُعد اقتصادی فضای مجازی، امری جدی است
حجت الاسلام نعیمیان گفت: اصل این طرح یک ضرورت تاریخی است و هر روز تاخیر در تصویب چنین طرحی دست کسانی که دنبال سو استفاده از ابهام ها و ضعف های قانونی هستند را باز می‌گذارد.
وی اضافه کرد اولویت مسئله ای مانند اقتصاد، به این معنا نیست که به هیچ طرح دیگری پرداخته نشود. بلکه چنانکه اشاره شد این طرح خود حاوی محتوایی است که از جهت اقتصادی کمک بسیار جدی به جامعه ما می کند. وقتی این زیرساخت به راحتی زمینه خروج و هدر رفت سرمایه های فراوان مالی را در دل خود دارد، پرداختن به این طرح خود کمک به اقتصاد محوری دولت کنونی است و تنافی ای با آن ندارد.
وی افزود بُعد اقتصادی این مسئله امری جدی است و از آن طرف مشکلات جدی برای جامعه درست کرده، چنانکه سوء استفاده های مالی، سرقت ها در فضای مجازی و سودجویی های شرکتهای هرمی و رمزارزها، مقوله های مرتبطی هستند که با اولویت اقتصاد تنافی ندارد.
طرح حمایت از کاربران در فضای مجازی و گسترش فضای امن و عدالت محور
حجت الاسلام نعیمیان اذعان کرد در کشورهای خارجی حتی یک لیوان آب مجانی هم در اختیار شما نمی گذراند چرا که دنیای مادی گرا برای کمترین مقدار پولش حساب و کتاب می کند. باید سودی داشته باشد تا به صورت مجانی خدمتی را بدهند. بنابراین وقتی زیرساخت‌های نرم افزاری و فضای مجازی به صورت رایگان توسط کشورهای خارجی در اختیار ایران قرار می گیرد، این بدان معنی است که سود هنگفت مادی به جیب آن ها می رود.
وی اضافه کرد هیچ موقع سرمایه دار خارجی، بدون توقع، سرمایه‌گذاری نمی‌کند؛ حتما آورده ای برای آن ها دارد. این یکی از معیارهای طرح صیانت است که به تعادل و عدالت اقتصادی کمک می کند.
وی افزود از آن طرف، فرهنگ جامعه در خدمت جمع های کوچکی قرار می گیرد. فرضا در مسایل سیاسی پیرمرد و پیرزنی که سابقه حضور در گروهک منافقین در کشور آلبانی را داشته اند دائما برای مخاطب ایرانی ذهنیت های عجیب تولید می کنند. توهم توطئه فزاینده ای که به ذهن جامعه ایرانی تزریق می‌کنند، عدالت فرهنگی را به هم می ریزد.
نعیمیان تصریح کرد یک قشر منحرف دائما ذهنیت دیگران را خراب می کنند. در صورتی که خبررسانی و فضاسازی سالم، اقتضای عدالت فرهنگی و سیاسی است. بنابراین بهره ای که برخی فرهنگ سوزان از این فضا می برند به نفع عدالت فرهنگی و سیاسی در عرصه رسانه نمی انجامد.
وی اضافه کرد اگر مدیریتی بر فضای مجازی نداشته باشیم، طبیعتاً زمام این امر از دست ما در رفته است. با تغییر حاکمیت و تقلیل حاکمیت های ملی به نفع حاکمیت مجازی فراملی ما نمی توانیم انتظار دستیابی به عدالت فرهنگی سیاسی و اقتصادی را داشته باشیم و نظام عدالت محور در عرصه عمومی از این طریق مخدوش و تضعیف می شود.
آزادی یا امنیت سایبری؟
حجت الاسلام نعیمیان گفت: امنیت جامعه باید حفظ شود؛ امنیتی که به طور مستقیم و غیرمستقیم به زندگی یکایک افراد جامعه برمی گردد. اگر امنیت شغلی از طریق نفوذها و هجمه ها و ورود به حریم خصوصی مخدوش شود، طبیعتاً کل جامعه دچار تکان هایی خواهد بود که باید از آنها پیشگیری شود و وظیفه حاکمیت این است که به امنیت در زندگی مردم بپردازد. بحث رضایت عمومی این طور نیست که صد درصد در تقابل با امنیت قرار بگیرد.
وی اضافه کرد آحاد مردم خواهان امنیت هستند. وقتی امنیت برای هر کشور اولیت اول را داراست در واقع این بدان معنی نیست که امنیت مرتبط با حاکمیت است و به آحاد جامعه مرتبط نیست. یعنی اگر امنیت قضایی بهم بخورد، مربوط به دولت است و به مردم مرتبط نیست؛ مثلاً در انگلیس وقتی امنیت انرژی بهم خورده است اما در پمپ بنزین‌ها جمعیتی نمی بینیم، این بدان معنا نیست که امنیت دارند، بلکه رضایت واقعی مردم در امنیت قضایی، امنیت فرهنگی و اقتصادی است.
طرح حمایت از حقوق کاربران فضای مجازی و آزادی های مشروع
نعیمیان اظهار کرد آزادی مشروع در قوانین تعریف شده است. شورای نگهبان پاسدار این قانون و قانون های دیگری است که در قانون اساسی آمده و نیز شورای نگهبان پاسدار این آزادی هاست. برخلاف ادعایی که مطرح می کند، نگاه مذهبی در تقابل با آزادی های مشروع است؛ اینجا این مغالطه صورت می گیرد که گویا طراحانی که گرایش های ارزشی دارند در تقابل با آزادی های مشروع هستند. طرح صیانت در تقابل با آزادی های مشروع نیست اما در عمل ممکن است جاهایی محدودیت هایی ایجاد شود یا توهم محدودیت ایجاد شود. این به معنای نفی کلی نیست. بلکه مثلاً بعضی تبصره ها ضعف دارند که باید اصلاح شوند.
وی اضافه کرد این به معنای این نیست که باید کل طرح نادیده گرفته شود. اگر دو نوع آزادی، شامل آزادی واقعی و خیالی در نظر بگیریم، فضای مجازی آزادی خیالی را تکیه گاه خود قرار داده است و در ظاهر افراد را آزاد می گذارد. این اپلیکیشن ها و محتوای آن به گونه‌ای طراحی می‌شوند که در بسیاری از موارد آزادی واقعی سلب می‌شود ولو اینکه به نام آزادی صحبت از محتوا و گرایش های مختلف می شود، اما مواجهه آزادیخواهانه را از بسیاری از افراد می گیرد و با تغییر ذائقه ها و گفتمان سازی های ناهنجارانه، آزادی واقعی را مخدوش می‌کند.
قانون عمدتاً متوجه تولید زیرساخت‌هاست نه تولید محتوا
حجت الاسلام نعیمیان گفت: دو بحث مطرح است؛ یکی تولید محتوا و دیگری اینکه زیرساخت‌های قانونی برای فعالیت های مشروع چگونه سامان پیدا کند. قانون عمدتاً متوجه تولید زیرساخت‌هاست. اگر زیرساخت‌ها نامناسب طراحی شده باشد بهترین محتوا هم نمی تواند در سلیقه سازی و ذائقه سازی و رنکینگ تصنعی، جایی برای خود پیدا کند.
وی اضافه کرد طبیعتاً در چارچوب پروتکل هایی که در فضای مجازی از طریق شرکت های مختلف جهانی تعریف شده، بسیاری از موارد از دور خارج می‌شود و امکان طرح پیدا نمی کند. مثلاً مواجهه فضای رسانه‌ای و فضای مجازی با سردار سلیمانی و شهدای مقاومت بگونه‌ای بوده است که در بسیاری از موارد اصلا مجال طرح پیدا نکرده است. بالا آمدن چنین شخصیتی در زیرساخت‌ها مورد قبول قرار نمی گیرد. در چنین شرایطی ما با مدیریت کلان جهانی در تقابل هستیم.
وی افزود این قانون متوجه زیرساختی است که حاکمیت ما در عرصه جهانی و استقلال و آزادی کشور را حفظ کند.
راهبرد سیاست هزار زخم برای ضربه به نظام
نعیمیان بیان کرد اپوزیسیون هنگامی می تواند به نقش آفرینی بپردازد که بستر و زیرساخت مناسب با خیال او باشد؛ اگر جایی ببیند عملکرد او دچار محدودیت می شود، اگر تقابل و هوشمندی در مواجهه با آن تحقق پیدا کرده حساسیت نشان می‌دهد. بنابراین اولا دشمن برای تضعیف نظام ما، سعی می کند هر مقوله‌ای که اندک زمینه ای برای حمله به آن وجود داشته باشد را از دست ندهد، به این منظور که از هجمه های کوچک و سیاست هزار زخم استفاده کند تا کلیت نظام را تضعیف کند.
وی اضافه کرد دشمن از طریق مدیریت ضمنی جامعه و جوسازی ضد ارزشی تلاش می کند اگر در کوتاه مدت نتواند زخمی بر بدنه و پیکره انقلاب اسلامی بزند، حداقل در درازمدت از طریق سیاست هزار زخم بتواند به این امر مبادرت کند، که این یک سیاست صهیونیستی است.
وی افزود فضای جامعه در دولت آقای روحانی مناسب مطرح کردن این طرح نبود، چون دولت نمی‌خواست به مدیریت فضای مجازی بپردازند؛ بلکه آنها سعی در مدیریت ناهمسو با انقلاب داشتند. این طرح کاملا در تقابل با جهتگیری دولت و وزیر ارتباطات وقت بود. آنها با مواجهه صوری تلاش کردند برخی از دغدغه ها را از بین ببرند و در اصل در پی استمرار تغییرات سیاسی خودشان بودند.
مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) گفت: فضاسازی دولتی آن زمان در تقابل با طرح بود، هرچند اگر در آن مقطع هم طرح به تصویب می‌رسید، انتظار ابلاغ و اجرا هم نداشتیم چنانکه بسیاری از قوانین دیگر را هم نادیده می‌گرفتند.
مدیریت فضای عمومی یک موضوع مهم است
حجت الاسلام نعیمیان خاطرنشان کرد باید در فضای رسانه ای مشکلات جدی و آسیب های جدی فضای بدون کنترل فضای مجازی به صورت دسته بندی شده و کامل و جامع در یک مقطعی پر رنگ شود. صدا و سیما و شبکه‌های اجتماعی به صورت مواجهه با همه مخاطبان نه فقط مخاطبان مذهبی، باید با برنامه ریزی جامع، نقدها را به گوش کل کاربران برسانند.
وی اضافه کرد مخاطبانی که ساده هستند و خبر از پشت پرده ها ندارند به روش های گوناگون و در بازه های زمانی باید آگاه سازی شوند تا شناخت پیدا کنند. هر جا مردم شناخت پیدا کردند باز هم مقاومت هایی بود؛ مثلاً دولت قبل در مقطع دولت اول، مشخص بود که از نظر اقتصادی ناکارآمد است اما در انتخابات دوره دوم دولت روحانی، با امیدهای واهی، از نماد کلیدگرفته تا نماد ارتباط با آمریکا برای قشر کمتر مذهبی طوری القاء کردند، که حتی خیلی افرادی که به نارضایتی کامل رسیده بودند، باز اقدام متناسبی با کار دولت و پرونده چهارساله آن انجام ندادند. پس مدیریت فضای عمومی یک موضوع مهم است که از موانع جدی برای مقاومت ها، همان ذهنیت های عمومی است که فضای مجازی برای عموم مردم درست می کردند.
نعیمیان گفت: ما برای تغییر ذهنیت ناظر به شبکه‌های اجتماعی باید از خود این تقابل بهترین استفاده را بکنیم. یک برنامه ریزی جامع برای اقناع جامعه لازم است، چون در فضای مجازی و ماهواره‌ای یک نکته کوچک دروغ و ابهام، چنان برجسته می شود که مخاطب اصلا باور نمی‌کند که طرح برخلاف آن چیزی است که به او گفته شده است.
وی افزود پس ما باید با تلاش جدی برای تغییر ذهنیت قشر خاکستری و مخالف با طراحی های جدیدتر و ساخت شبکه های جدیدتر، کاری کنیم که واقعیت ها را بفهمند؛ چون ذهنیت بسیاری از اعضای جامعه ذهنیت درستی نیست، بلکه ناآگاهی ها و آگاهی های معکوس بر آنها حاکم است و در اکثر موارد اصلی ترین مانع است.
مدیر مؤسسه آموزش‌عالی حوزوی امام رضا(ع) در پایان گفت: هرچند شبکه‌های مجازی چون مدیریت شان تا به حال در خارج کشور رقم خورده است، خود یک تناقض است که ما برای حل این مسئله می توانیم از خودش استفاده کنیم یا راه های دیگری هست که ان شاء الله با عزم راسخ بتوانیم اهداف انقلاب را پیش ببریم.
مطالب مرتبط:
طرح حمایت از حقوق کاربران در فضای مجازی به مرکز پژوهش‌ها بازگشت
