رمان های امروز کشور و هدایت اذهان به سمت مسائل دسته چندم بشری/ رمان های زرد و قهوه ای و ذائقه هایی که کور می شوند

اسماعیل واقفی رمان نویس طلبه ساکن یزد‌ و دانش آموخته سفیران هدایت این استان است؛ او قبل از ورود به حوزه، در دانشگاه، رشته فیزیک حالت جامد خوانده و از سال ۹۴ به صورت حرفه ای و تخصصی وارد حوزه رمان نویسی شده و البته سابقه پانزده ساله گرافیکی نیز دارد.

مجموعه ای نیز به نام باغ انار در فضای مجازی راه اندازی کرده است که متشکل از جوانان و نوجوانان متخصص و علاقمند انقلابی در شاخه های مختلف هنری هستند که در حال حاضر، بیش از ۵۰۰ نفر در حال آموزش بوده و تمرکز اصلی بر محور نویسندگی، رمان نویسی و ادبیات داستانی است. آنچه در ادامه می خوانید گفتگوی صدای حوزه با این طلبه رمان نویس موفق است.

صدای حوزه:لطفا از سابقه هنری خود در موضوع رمان بفرمایید که چه بودید و که بودید؟

اولین رمانم توسط انتشارات سوره مهر چاپ شد. رمان واو که همین جا از مسئول آفرینش های ادبی، دوست و استادم جناب آقای دکتر حسنی تشکر می کنم؛ این رمان در جشنواره هنرهای آسمانی سال ۹۹ رتبه آورد.

یک سفرنامه نوشتم که به صورت مجازی منتشر شد. سفری جهادی و سه روزه به پلدختر با تمام تلخی ها و شیرینی های سیل؛ هنوز هم دوست دارم که شرایطی پیش بیاد تا چاپش کنم؛ اسم این سفرنامه هوای سیل است البته تا کسی به آن منطقه سفر نکند شرایط را به طور کامل متوجه نمی شود ولی بازخوردهای خیلی خوبی از مخاطبانم گرفتم که شاید علت آن طنز جاری در سفرنامه باشد.

یک مجموعه داستان کوتاه به نام ربکا نیز دارم که احتمالا اسم آن عوض خواهد شد؛ این مجموعه در انتشارات سوره در حال بررسی است و برای چاپ نیازمند ویرایش است.

چند کار دیگر هم به مرحله بازنویسی رسیده اند که احتمالا به زودی به مرحله ارسال به انتشارات می رسند و البته یک کار شهدایی هم دارم که امیدوارم گره بخت آن باز شود و بتوانم آن را به حضرت آقا تقدیم کنم؛ چون شنیده ام رهبری با شهید این کتاب ارتباطات نزدیکی داشته اند.

صدای حوزه: بازار این روزهای کتاب را چگونه ارزیابی می کنید؟

بازار کتاب به خاطر قیمت های بالا هرروز بیشتر از گذشته آب می رود. البته یک سری از مخاطبان تا پای جان پایه خرید کتاب هستند. مخصوصا رمان که هنوز هم مشتری های خاص خودش رو دارد. البته اگر نویسنده مطرح باشد و قلمش مخاطب خاص خودش را جذب کرده باشد، هیچ وقت کتاب هایش روی دکه نخواهد ماند و این جایگاه به راحتی به دست نمی آید.

امروزه اپلیکیشن های ارائه کتاب به صورت پی‌دی اف تا حد زیادی امکان دسترسی به کتاب را راحت کرده اند. ولی مخاطب و خواننده حرفه‌ای رمان همیشه به دنبال خرید کتاب به صورت کاغذی هست. پس این بازار هیچگاه قرار نیست از بین برود فقط نیاز به یک مدیریت متمرکز و مسئولین دلسوز دارد که قیمت های کاغذ و چاپ را کنترل کنند و جلوی چاپ رمان های زرد را بگیرند.

رمان های زرد و ذائقه هایی که کور می شوند

آسیبی که رمانهای بی کیفیت به بازار نشر می زنند بسیار بیشتر از عوامل دیگر است؛ چه بسا مخاطب نوجوانی که با خواندن یک داستان و رمان زرد (غیر حرفه‌ای و بی محتوا) برای همیشه از رمان و داستان زده شود؛ البته برای عده ای هم ذائقه سازی ‌شده و بعدها این نوجوان و جوان به دنبال همین سبک نوشته ها خواهد رفت و حتی اگر داستان درجه یک نیز تولید شود از آن، لذت نخواهند برد؛ مثل بیمار کرونایی که بویایی و چشایی خودش را از دست داده و فرق بین غذای خوب و سالم را با غذای کپک زده متوجه نمی شود.

صدای حوزه: درباره دل مشغولی های این روزهایتان بگویید.

دغدغه من هنر است؛ در همین راستا مجموعه ‌ای در پیام رسان ایتا داریم که از شیر رمان، داستان و شعر تا جانِ گرافیک و طراحی در در آن وجود دارد؛ نام این مجموعه باغ انار است؛ انار مخفف (انجمن نویسندگان انقلابی رمان) هست. ولی این کانال شاخه های مختلفی مانند آموزش گرافیک و شعر نیز دارد؛ همچنین سیزده کلاس خصوصی نویسندگی و یک گروه اصلی و یک گروه مختص بانوان نیز در این مجموعه فعال هستند.

رمان دینی و غیر دینی نداریم؛ رمان یا خوب است یا بد

صدای حوزه: نظر شما در رابطه با تقسیم رمان به دو شاخه دینی و غیر دینی چیست؟

بنده قائل به این نیستم که ما رمان دینی و غیر دینی به معنای مصطلح داریم؛ رمان ها یا خوب هستند یا خوب نیستند؛ البته سهم ما از تولید رمان های خوب کم است.

تعدادی از رمان های دینی در اصل غیر دینی هستند و تعدادی از رمان های غیر دینی در واقع دینی هستند.

فرار مخاطب از ارائه گل درشت مفاهیم دینی در رمان

گروه اول رمان هایی هستند که تعدادی مفاهیم گل درشت مذهبی را تبویب می‌کنند و در قالب رمان ارائه می دهند؛ این گروه از رمان ها جامعه مخاطب نوجوان را جذب می‌کند چون به صورت مداوم به نوجوانان اطلاعات می دهد؛ نوجوانی که تشنه اطلاعات است اما در عین حال مخاطب حرفه ای و رمان خوان را جذب نمی‌کند. مخصوصا مخاطب تیز هوشی که نوجوان باشد؛ این یعنی مخاطبی که بعدها می‌تواند سرنوشت ساز باشد از دست این نویسنده ها فراری خواهد بود و به تدریج از خواندن رمان های مذهبی به این معنا فراری خواهد شد.

پس حواسمان باشد که اگر مخاطب تیزهوش از دست ما فراری است به خاطر عرضه کردن مفاهیم به صورت گل‌درشت است. مخاطب کتاب خوان و فعال دنبال رمان خوب است. ما باید یاد بگیریم که رمان خوب بنویسیم. با حفظ قواعد داستان نویسی محتوای ارزشمند خودمان را قطره قطره به جگر مخاطب بخورانیم. نه اینکه بشکه بشکه و تمام قد بر او بپاشانیم.

گروه دوم رمان هایی هستند که نویسنده قصد نوشتن رمان دینی را ندارد ولی خروجی کار او یک رمان سالم و قابل عرضه به مخاطب مسلمان می شود؛ علت آن نیز نهادینه شدن مفاهیم عمیق اسلامی در اینگونه از رمان هاست؛ بنا بر این مخاطب مذهبی و هوشمند از خواندن آن لذت می‌برد. مانند بینوایان که ده‌ها ویژگی اسلامی مانند ایثار، کمک به فقرا، همت، تلاش را در خود دارد.

رمان نویسی یعنی صبر و رنج

صدای حوزه: از نظر شما رمان با سایر شاخه های نوشتاری چه تفاوتی دارد؟

رمان نویسی کمی با شاخه های نوشتاری دیگر متفاوت است؛ مهمترین ویژگی‌ رمان‌نویس، مقاومت است. رمان‌نویسی روح انسان را رنده میکند تا عَلَقه ای که مدت هاست در روحش پرورش داده را سالم به دنیا بیاورد؛ این رنده شدن به معنای واقعی کلمه رنج است.

رمان‌نویسی یعنی رنج؛ یعنی تاب‌ آوری؛ یعنی صبر البته نه فقط یک ماه و دو ماه بلکه گاهی ممکن است نیاز به صبر چندین ساله باشد تا کار ثمره دهد و اگر نویسنده در میان این پرونده طولانی خسته شود یا انگیزه اولیه او کمرنگ شده، یا خط داستانی را گم کند یا کلا افسرده شود که چرا می‌نویسد، هیچ وقت به نهایت کار نمی‌رسد و موجود زنده ای که در بطن روح نویسنده است، زودرس به دنیا می‌آید و می‌میرد.

 رسانه ای عمیق تر از کتاب ندیدم

صدای حوزه: شما به عنوان یک طلبه با چه انگیزه ای وارد دنیای رمان شدید؟

انگیزه من از ورود به این وادی تاثیر عمیق رمان بود؛ ببینید فیلم و رمان دو رسانه ای هستند که همواره با هم مقایسه شده و می‌شوند. یک بار برای همیشه باید بگویم که رمان رسانه اهل فکر و مطالعه است و فیلم، رسانه کسانی است که کمتر اهل مطالعه هستند.

در خواندن رمان، ذهن مدام باید تخیل کند، به همین دلیل مدام در حال فعالیت است؛ بنابر این رمان رسانه ای سرد است که ذهن را فعال نگه می دارد ولی فیلم یک رسانه گرم است و تمام فعالیت ذهنی مخاطب و تخیل کردن او در آن تعطیل است.

نکته بعد اینکه فیلم هایی که از روی رمان ساخته می‌شوند دو حالت دارند، در حالت اول تخیل ذهن کارگردان به قدری قوی است که هر خواننده ای که فیلم را می‌بیند، می‌گوید: آفرین از رمانی که توی ذهن منه خیلی قشنگ تر ساخته.

حالت دوم اینکه ذهن مخاطب رمان خلاق تر از ذهن کارگردان فیلم هست و وقتی فیلم رو می‌بیند می‌گوید: فیلم ضعیف تر از رمانش بود.

این دو نکته به ما نشان می دهد مولف در تهیه اثر حرف اول را می‌زند و نهایتا یک فیلم در بهترین حالت می‌تواند مثل رمانش باشد؛ آن هم زمانی که خلاقیت کارگردان بالاتر از تمام مخاطبانش باشد.

عرصه رمان نویسی انگیزه‌ای برایم ایجاد کرد که بدون محدودیت های سینمایی و … وارد فضای رسانه ای عمیق بشوم و ذورق اندیشه را تا عمق روح مخاطب برانم.

یک رمان بین دو روز تا یک ماه مخاطب را درگیر می کند. ولی یک فیلم نهایتا سه ساعت با مخاطب همراه است و مزیت دیگر رمان نویسی این است که می‌توان آن را یک نفره انجام داد و نیاز به تیم های بیگ پروداکشن ندارد.

البته مهم ترین عامل را همان عمیق بودن این رسانه می‌دانم. من رسانه ای عمیق تر از کتاب ندیدم. شاید علت کتاب بودن معجزه پیامبر اعظم اسلام همین باشد. ما انسانها شدیدا نسبت به کتاب تأثیر پذیریم. مخصوصا اگر مسائل را به زبان و لسان قوم خودمان گفته باشد که رمان بر خلاف پروپوزالها و پایان نامه ها به زبان قوم نوشته می‌شوند.

صدای حوزه: مهم ترین موانع در راه رمان نویسی چیست؟

مهم ترین مانع رمان نویسی خستگی است. این حرفه نه پول دارد و نه جایگاه اجتماعی چندان ولی اگر یک کتاب از انسان باقی بماند و بعد از او برای خلق‌الله مفید باشد تا زمانی که آسمان ها سرپا هستند، برای او صدقه جاریه خواهد بود.

مشکلات چاپ نیز مانع دیگر است ولی اگر تمرکز نویسنده های جوان روی بی‌نظیر بودن کارشان باشد و ذهن خود را به حواشی بند نکنند، قطعا خداوند راه هایی را برایشان باز خواهد کرد.

صدای حوزه: اگر بخواهید فضای رمان کشور را آسیب شناسی کنید، به چه نکاتی اشاره می کنید؟

در مجموعه مجازی باغ انار بخشی به نام سرچشمه نور وجود دارد که این بخش با توجه به نگاه رهبر انقلاب به فضای ادبیات و رمان، تاسیس شده و برنامه مدون هفتگی دارد؛ هر هفته یک یا دو رمان که توسط حضرت آقا توصیه شده اند، در این مجموعه بررسی می‌شود؛ این کار توسط اعضای باغ انار که اکثرا هم جوان و نوجوان هستند، صورت می پذیرد؛ در این بخش تاکنون تمرکز روی رمانهای به صورت مقدماتی و در حد آشنایی بوده است.

هدایت اذهان به سمت مسائل دسته چندم بشری در فضای رمان امروز کشور

فضای ادبیات و رمان در کشور ما سال ها توسط جریانی مدیریت و ترویج شده است که ذهن جوان و نوجوان را به سمت مسائل دسته چندم بشری برده است؛ چرا که مسائل بی اهمیت به خوبی در قالب هنر قابل عرضه هستند و مخاطب را درگیر خودش می‌کند.

بزرگترین کمبودی که وجود دارد این است که ما به عنوان انسان نیازهایی داریم که به روش صحیح به آن پرداخته نمی‌شود. خداوند قالبی برای ارضا این نیاز آفریده و این قالب هنر و شاخه ادبیات است؛ نمونه اش تعبیرات نو و بدیع قرآن در توصیف است که هنوز که هنوز است، کهنه نشده است.

بشر به طور عام و نوجوان به طور خاص عاشق تعبیرات بدیع و نو از موضوعات کهن و ریشه ای است و این مهم به وسیله هنر و ادبیات به بهترین حالت قابل دست‌یابی است. بعد از انقلاب جریان منحرف کننده بشر از موضوعات مهم با تمام قدرت خود یعنی رسانه به میدان آمده است؛ ما هم به عنوان سرباز مرد میدانیم و تا آخرین قطره شارژ لپ‌تاپ و گوشی مان در صحنه هستیم؛

بشر باید طعم نور را بچشد، بشر برای نورانی شدن، برای رسیدن به سرچشمه حقیقت، برای حمل نور خلق شده ولی متاسفانه همیشه کسانی هستند که پینوکیوهای کوچک و چوبین را گول بزنند و قول سرزمین ‌های رنگارنگ را به اوبدهند و سرانجام کاری با او می‌کنند که تمام قدرت فهم خود را از دست بدهد.

انگیزه اصلی من نبرد با این دستگاه شرور و خودکامه و منحرف کننده بوده و هست. دستگاهی که یحرفون الکلم عن مواضعه و یهود دشمن اصلی ما بوده و هست.

صدای حوزه: در پایان اگر توصیه ای به خوانندگان دارید؛ بفرمایید.

به همه کسانی که سر سوزن ذوق دارند سفارش می‌کنم که کارهای مقطعی و‌ موقتی را کم کنند و به سمت نوشتن داستان و رمان بیایند، البته شاید همگی استعداد نداشته باشند ولی وقتی اهل‌بیت کور را شفا می‌دهند، دادن کمی استعداد که چیزی نیست.

اگر اهالی فرهنگ بدانند که در رمان زرد و قهوه‌ای چه مسائلی در حال تزریق به ذهن مخاطب نوجوان است آب دست‌شان باشد، زمین می‌گذارند و به این سمت می‌آیند.