به گزارش خبرنگار صدای حوزه، به همت قطب علمی فلسفه دین اسلامی و با همکاری کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، آیین رونمایی از کتاب “الهیات سایبر” با حضور و سخنرانی آیت‌الله علی‌اکبر رشاد، حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالحسین خسروپناه و حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا (مولف کتاب) صبح امروز دوشنبه ۱۵ آذرماه در تالار علامه جعفری پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی برگزار شد.
آیت‌الله رشاد در ابتدای آیین رونمایی از کتاب الهیات سایبر گفت: این کتاب، اثر فاخر و نوآورانه از یک استاد برجسته و نوآور است و عنوان اثر هم حکایت از نوآوری و نواندیشی دارد و موضوع آن هم بدیع و جدید است.
وی با تاکید بر اینکه حوزه سایبر، حوزه نو و جدیدی است، گفت: ما موضوعات جدید کم نداریم و همیشه بشر در عالم نو زندگی کرده و ذهن و زبان و رفتار او نو می‌شود ولی خصوصیت این عنوان نو، فراگیری آن است زیرا موج شروع شده است، سایبر تا سالیان درازی همچنین تداوم خواهد یافت.
رییس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اضافه کرد: موضوعات نو و جدید در سطح خرد زیاد داریم که خیلی در تکامل زندگی بشر مؤثر نیستند ولی این نو، همه سطوح و لایه‌های زندگی انسان را تحت تاثیر قرار داده و آینده را به شدت دگرگون خواهد کرد. نام نویسنده هم همواره با نوآوری همراه است و دیدن چهره او این صفت را برای ما تداعی می‌کند. همیشه در موضوعات نو و فضای تازه قلم و قدم زده است. آثاری از وی منتشر شده که می‌تواند اولین‌ها به حساب آید و ذهن جوال و سیال ایشان آثار متقدمی را خلق کرده است.
پرهیز از نقد نابجای حوزه در جامعه
رئیس شورای سیاستگذاری حوزه‌های علمیه تهران، گفت: حوزه علمیه بسیار متحول شده و دهه‌هاست که در گرودنه و فرایند تحول‌آمیزی در حال حرکت است، گرچه برخی حرکت‌ها از رویکرد ذاتی حوزه فاصله گرفته و تحول آن در جهت منفی و عقبگرد است مانند گرایش به سمت نظام دانشگاهی. تحولات حوزه دو سه دهه اخیر در ایران، قابل مقایسه با تحولات قرون گذشته نیست؛
وی اظهار داشت گاهی برخی تحولات یک قرن و دو قرن طول می‌کشد ولی در طول دو سه دهه اخیر تحولات پرشتابی رخ داده که قابل قیاس با قبل نیست. البته چون این تحولات در فضای رسانه و بین مردم دیده نمی‌شود آفتی ایجاد کرده تا جایی که عده‌ای این تحولات را منکر شوند و اذهان را خراب و اراده‌ها را سست کرده و نسل جوان را بدبین به حوزه می‌کند.
رشاد ضمن تاکید بر پرهیز از نقدهای حق ولی نابجا نسبت به حوزه در جامعه، اضافه کرد: تحول در حوزه در زندگی مردم مؤثر است ولی تحول، کار مردم نیست، همچنین وقتی نقدها را به طلاب بگوییم نشاط و شور و اعتقاد و انگیزه برای تحصیل را از دست می‌دهند و یکی از جهاتی که باعث تنزل حوزه است نقدهای به حق ولی نابجایی است که طرح شده است؛ البته برخی نقدها از روی بی‌اطلاعی از تحولات حوزه است.
وی با بیان اینکه بنده به حوزه خوشبین هستم گرچه انتقاد هم دارم، افزود: انتقاد غیر روشمند و بی‌جا و بدون ارائه راهکار منسجم و منظم و عملی، انتقاد نیست و عملا تخریب است. بنده در یکی از آثارم از بین ۵۰۰ آسیب حوزه، ۱۸۰ عدد را برگزیده و راهکار برای رفع آن ارائه کردم.
عقب‌ماندگی حوزه نسبت به عرصه سایبری
رشاد در ادامه سخنانش گفت: ما در برخی عرصه‌ها مانند سایبر، در حوزه خیلی عقب هستیم و اگر پیش‌دستی نکرده و پیشرو نباشیم، این موج ما را با خود خواهد برد. اجتهاد، قلب حوزه است و مرزی برای آن نیست و در همه چیز راه دارد و باید اجتهاد در همه زمینه‌ها وجود داشته باشد. حدود دو دهه قبل نگرانی ما این بود که موضوعات هوش مصنوعی به عقاید اساسی ما مانند تجرد روح آسیب بزند و فیزیکالیسم را تحکیم کند، ولی مسائل امروز بسیار جلوتر از اینها رفته است و نگران همه چیز هستیم، اخلاق ما و سبک زندگی و مناسبات و رفتارهای ما آسیب دیده و در این عرصه از دنیا عقب هستیم.
وی تاکید کرد: حوزه در این عرصه فاصله بسیار زیادی با علم دنیا دارد. سایبر مطالعات فنی هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه دارد؛ اگر روزی وجود را به ۴ قسم تقسیم می‌کردیم، امروز وجود سایبری یک عینیت واقعی است ولی ما به عنوان حوزه علمیه، نسبتی با این مطالعات نداریم چنانچه در حوزه الهیات خاص و کلام هم این وضع را داریم؛ انبوهی از شبهات تولید شده ولی چقدر به آن پرداخته‌ایم و در جلسات درس به استقبال آن رفته‌ایم یا در فلسفه اخلاق و حوزه حقوق و فقه مباحث فراوانی بیان شده است ولی کمتر به سمت آن رفته‌ایم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: دفتری به نام فقه معاصر داریم و کسانی در عرصه موضوعات جدید بحث کرده‌اند که خیلی ارزشمند است ولی حجم مسائل جدید علمی بسیار زیاد است و باید فضلا و استادان بیشتری در این زمینه ورود کنند و حداقل صد موضوع جدید مورد بحث قرار بگیرد. بحث فقهی هم بدون حوزه الهیات و فلسفه جواب نمی‌دهد، بیش از فقه و همراه آن باید کار کلامی، اخلاقی و فلسفی بکنیم.
وی اضافه کرد: باید رشته‌های علمی پژوهش‌محور را توسعه دهیم، شورای عالی فضای مجازی نامه‌ای نوشتند که درس خارج فقه مجازی برگزار شود ولی این موضوعات، نیازمند طراحی یک بسته علمی و کارگروه‌های علمی است و با نوشتن یک نامه به یک استاد درست نمی‌شود، فقهای خوش فکر و فیلسوفان صاحب نظر و استادان دانشگاهی موضوع‌شناس باید وارد عرصه شوند.
تهدید سیل بنیان‌کن علوم و تکنولوژی‌های جدید برای هویت دینی
آیت‌الله رشاد تصریح کرد: سیل بنیان‌کن علوم و تکنولوژی‌های جدید، اخلاق و شریعت و دینداری و هویت ما را تهدید می‌کند و ما در حوزه علمیه به برخی جزئیات مشغول هستیم. از خصوصیات رهبر انقلاب پیش بینی‌های اجتماعی و سیاسی است که منشا آن معنویت است؛ ۱۵ سال قبل چندین بند خطاب به حوزویان فرمودند که یکی از آنها توجه به موضوعات روز مانند سایبر و هوش مصنوعی بود. ایشان تاکید کردند من این مطالب را می‌گویم تا به گفتمان تبدیل شود و کسانی در حوزه پیدا شوند تا آن را دنبال کنند.
حجت‌الاسلام عبدالحسین خسروپناه دومین سخنران این آئین گفت: کتاب الهیات سایبر حاصل یک عمر کار و مشقت نویسنده آن است که باید از آنها حمایت شود چرا که این کتاب به موضوعات جدیدی می پردازد و انسان پس از فهم این مباحث باید ساعت ها مطالعه و تفکر کند تا بتواند چنین کتابی را تولید کند.
وی افزود: این کتاب، فلسفه سایبر است؛ فلسفه‌ای که هم به امور عامه فضای سایبر و هم امور اخص فضای سایبر پرداخته است. هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی، پدیدارشناسی، دین‌مداری و نسبت با فضای سایبر در این کتاب به‌کار رفته است. این اثر حاصل یک عمر کار کردن است و نیاز به ساعت‌ها مطالعه و چند برابر آن، نیاز به ساعت‌ها اندیشه دارد.
خسروپناه خاطرنشان کرد پرسش از هستی و واقعیت مجازی در این کتاب مطرح شده است. پرسش از نسبی‌گرایی در عقلانیت، معرفت در فضای سایبر، فضای سایبر و دینداری، وجود خدای دیجیتال و روح دیجیتال، نشست اطلاعات به جای معرفت سایبری، تکثرگرایی معرفت در فضای سایبر و ده‌ها پرسش دیگر در این کتاب مطرح شده است که پاسخ هر یک از آنها چند برابر طرح آنها نیاز به اندیشیدن دارد و ما باید بیشتر قدردان این اندیشیدن و تعامل باشیم.
عضو هیات علمی گروه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی ادامه داد: هر کدام از مباحث موجود در این کتاب یک پژوهش کاملاً مستقل را می‌طلبد و هرکدام از این عناوین می‌تواند به‌عنوان یک کتاب مستقل باشد. گاهی گفته می‌شود مقصود فضای سایبری است. فضای سایبری مجموعه‌ای از نرم‌افزارهای قابل استفاده در اینترنت است، اما گاهی مقصود سایبرنتیک است که نظریه‌ای است که مناسبات انسان و ماشین، و مناسبات ماشین‌ها با یکدیگر را تبیین می‌کند.
وی افزود امروزه هم انسان این نسبت را می‌سازد و هم این نسبت انسان را می‌سازد و فکر می‌کنم اینگونه که سایبرنتیک پیش می‌رود در آینده نقش انسان کمرنگ‌تر شده و نقش ماشین به حداکثر میزان خود می‌رسد و هوش مصنوعی جایگزین آن می‌شود. در آینده ما با جهانی روبه‌رو خواهیم بود که این سیستم‌های مجازی و هوش مصنوعی انسان را مدیریت خواهد کرد و اکثر نظریات علوم انسانی در آینده نقض خواهد شد که مولف این کتاب به عنوان پیشرو به برخی از این پرسش ها پاسخ داده است.
حجت الاسلام قائمی‌نیا، مولف کتاب الهیات سایبر به عنوان سومین سخنران این آئین در ابتدای سخنان خود گفت: هر کاری که در این کتاب انجام شده است به برکت اساتیدی بوده که ما جیره خوار سفره علمی آنها هستیم. در این میان از همکاری و مشارکت مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی تقدیر و تشکر می‌کنم.
وی افزود: فضای سایبر، زیست جهان ما را تشکیل می دهد و تقدیر ماست. خود الهیات سایبر هم در گرداب فضای سایبر گرفتار شده و علاوه بر امیدواری هایی که این فضای نو و بدیع برای انسان ایجاد می کند، مشکلات و چالش های خود را دارد.
حجت الاسلام قائمی‌نیا عنوان کرد: به فضای سایبر نباید به عنوان یک ابزار ساده نگاه کرد چرا که ابعاد مختلف زندگی بشر را طی نموده و جا دارد که در قبال آن تامل کنیم و نسبت خودمان با فضای سایبر را مشخص کنیم و اثرات آن را بر فکر و سبک زندگی بشر بشناسیم.
نویسنده کتاب الهیات سایبر عنوان کرد: یکی از مهمترین هدف های من از نگارش این کتاب این است که مردم به فضای مجازی به عنوان یک ابزار ساده نگاه نکنند. بر همین اساس اصل ایده این اثر در سال ۱۳۹۵ شکل گرفت اما اکنون با حجم گسترده ای از ترجمه علوم شناختی، فضای مجازی و هوش مصنوعی مواجه هستیم؛ همیشه این سوال برای من مطرح بوده که آیا می توان مباحث کلام جدید و فلسفه اسلامی را به نحوی ارتقاء داد که به عنوان یک نظریه انتقادی، بنیان های فلسفی و معرفت شناسی فضای مجازی را نقد کند و از نظر فکری، نسبت ما با این فضا را مشخص کند یا خیر؟
عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: نگاه من به فضای مجازی، یک نگاه مهندسی نیست بلکه نگاه من به بررسی علوم الهی در فضای مجازی معطوف می شود که یک نگاه انتقادی دارد و با این نگاه انتقادی به بنیان های عمیق فکری و فلسفی فضای سایبری می اندیشد.
نقش نظریه اعتباریات علامه طباطبایی در نگارش این کتاب
وی افزود: در این نگارش نظریات و تفکرات اندیشمندان بزرگی همچون علامه طباطبایی نقش داشته و من از نظریه اعتباریات ایشان به نسبت انسان با فضای مجازی وام گرفته و به نتایجی دست یافته ام. همچنین ایده شهید مطهری در مورد آزادی معنوی و نسبت آن با آزادی دیجیتال در این نگارش موثر بوده است.
قائمی‌نیا خاطرنشان کرد: همین که کتاب الهیات سایبر هشداری برای خوانندگان باشد و آنها فکر نکنند ما در سایه فضای سایبر پیشرفت کرده ایم و این نگاه پوزیتویستی را کنار بگذارند، کافی است.
وی افزود: متاسفانه امروزه ما در فلسفه فضای سایبر، تئوری نداریم و قطعا یکی از زمینه های فعالیت حوزه های علمیه باید همین موضوعات سایبری، فناوری های شناختی و هوش مصنوعی باشد. بر این اساس باید تکنولوژی، تفسیر و نوع نگاه ما نسبت به آن مشخص شود.
حجت الاسلام قائمی نیا تصریح کرد: در آینده، هوش مصنوعی بحث عصب رسانه ها را مطرح خواهد کرد، جایی که انسان به صورت مستقیم از طریق مغز خود با فضای مجازی ارتباط برقرار می کند که نوعی انقلاب معرفتی را رقم خواهد زد و ما باید این موضوع و ابعاد فلسفی آن را که بی شک مشکل آفرین خواهد شد، شناسایی و تبیین کنیم.
اخبار مرتبط:
