به گزارش پایگاه خبری تحلیلی صدای حوزه، حجت الاسلام سید شهاب الدین دعایی، طلبه حوزه علمیه مشهد مقدس طی یادداشتی به برکات رسانه ای حسینیه معلی پرداخته و همچنین ملاحظاتی را نیز برای این برنامه پرداخته است که در ادامه مطالعه می نمایید:
«حسینیه معلی» در فصل جدید خود، بیش از گذشته خوش درخشید. این روزها همه جا سخن از «حسینیه معلّی» و خادمین آن است؛ چهارصد خادم گمنام و مخلصی که در لیالی ماه مبارک شعبان، در این طرح رسانه‌ایِ خوش‌یمن و خوش‌نام:
۱- ذکر نورانی امیرالمؤمنین و ائمه معصومین علیهم‌السلام را به خانه‌های میلیون‌ها انسان در داخل و خارج کشور بردند؛
۲- به جای غرزدن و شعاردادن در مواجهه با نیازهای فرهنگی جامعه، آستین همت را بالا زده و در جستجوی الگوی «یَفْرَحُونَ لِفَرَحِنَا و یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنَا» برآمدند؛
۳- در ترغیب کودکان، نوجوانان و جوانان نسبت به ستایشگری و مدحاهل‌بیت تأثیرگذار بودند؛
۴- با عنایت به ضرورت ترکیب شور و شعور، معرفت‌افزایی و شادی را پابه‌پای یکدیگر پیش بردند؛
۵- مهجوریت نهج‌البلاغه و غربت کلمات امیرالمؤمنین را فریاد زدند؛
۶- در راستای خنثی‌سازی نرم توطئه‌های خبیث انگلیسی ـ صهیونیستی نسبت به تشدید گسل‌های قومیتی و مرزی سنگ تمام گذاشتند؛
۷- توحید کلمۀ ملل مسلمان دنیا، از پاکستان و افغانستان گرفته تا اندونزی و آفریقا که بر محور محبت امیرالمؤمنین جریان دارد را به رخ همگان کشیدند؛
۸- رسالت خطیر طلاب اهل علم و قداست لباس روحانیت را که مخصوصاً در جریان فتنه سال گذشته مورد تعرض دشمنان اسلام قرار گرفته بود، در قالب مراسم باشکوه عمامه‌گذاری نمایش دادند؛
۹- اصالت اندیشه مقاومت را با دعوت مبتکرانه از عالم مجاهد، شیخ زکزاکی حفظه‌الله در اولین قسمت برنامه تثبیت نمودند؛
۱۰- اتحاد شیعه وسنی را هنرمندانه به تصویر کشیده و تمایز خط اسلام ناب با جریان کثیف «شیعه انگلیسی» و «سنی آمریکایی» را پررنگ نمودند؛
۱۱- مقام شهید و جایگاه شهادت را ارج نهادند؛
۱۲- با یادآوری نگاه متعالی و کریمانه اسلام به جایگاه رفیع زن، بی‌منطقی جنبش‌های فمینیستیِ به ظاهر مدافع زن را نشان دادند؛
۱۳- نسبت به ضرورت شرکت در انتخابات، کنشگری و تبیین مؤثر داشتند؛
۱۴- با مردم در مطالبه جدی از مسئولین کشور همدلی نمودند؛
۱۵- محوریت خانواده در نگاه اصیل دین و فرهنگ پاک ساکنین این مرز و بوم را به منصه ظهور رساندند؛
۱۶- حکایت تلخ «ضربه سهمگین کاهش جمعیت» را بازگو نموده و از ربط نسل جوان پویا با نشاط و سرزندگی جامعه سخن گفتند؛
۱۷- آرمان آزادی قدس، نجات ملت فلسطین و نابودی اسرائیل را به زیبایی هرچه تمام‌تر نمایش دادند؛
۱۸- یاد سردار دلها، حاج قاسم عزیز را زینت محفل خود کردند؛
۱۹- در تبیین شخصیت ذوابعاد و مختفی در حجاب معاصرتِ رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای حفظه‌الله، مافوق حد توان خود مایه گذاشتند؛
۲۰- رابطه مستقیم تبعیت از «نائب‌الامام» با انتظار صادقانه «امامِ منتظَر» و تعجیل در فرج منتقم خون سیدالشهداء را تبیین نمودند؛
لذا قبل از هر حرف و حدیثی، فقط و فقط باید گفت:
خداقوت؛
دست‌مریزاد؛
دم شما گرم …
چند ملاحظه انتقادی ریز و درشت صمیمانه نسبت به حسینیه معلی
اما چند ملاحظه انتقادی ریز و درشت صمیمانه نسبت به این برنامه فرهیخته:
ملاحظه اول: شوخی‌های مجریان محترم برنامه، گاهی اوقات، قدری از ملاحت و جذابیت خود، خارج می‌شود. مثلا اینکه مجریان محترم برنامه، در فضای صمیمت، طنز و بامزگیِ بین خود، دست به تخریب شخصیت یکدیگر زده و تپق‌های یکدیگر را گرفته و سپس مجدّدا با هم دوست شده و مرتبا از جای خود بلند شده و اقدام به بغل‌کردن و بوسیدن یکدیگر نموده و اتفاقاتی از این قبیل، گاهی میل به افراط پیدا کرده و بیش از حد لازم به نظر می‌رسد.
ملاحظه دوم: مطالب و نکاتی که مداحان بزرگوار در طول برنامه ابراز می‌فرمایند، گاهی اوقات حالت تصنعی به خود گرفته و حیثیت «از قبل آماده بودنِ» آنها خیلی به چشم می‌آید که طبیعتا از جهت فنی، چندان مطلوب نیست.
ملاحظه سوم: رو در رو قراردادن زنان و مردان نامحرم که قرار است در فضای حسینیه معلّی، هم‌افزایی معنوی داشته باشند، چه وجهی دارد؟ سخن در پرده‌کشیدن بین زنان و مردان نیست؛ اما آیا نمی‌توان فضا را به گونه‌ای طراحی نمود که خانم‌ها و آقایان، در عرض یکدیگر قرار گرفته و جایگاه آنها در مقابل محل اجراء و جایگاه داوران محترم قرار داشته باشد؟ (همانند وضعیت برنامه‌هایی از قبیل محفل، دورهمی و عصر جدید.)
اما ملاحظه چهارم: حسینیه معلّی در فصل اخیر خود، عملاً و رسماً «موسیقی‌محور» شد. سخن در این زمینه فراوان است و باید در جای خود به صورت تفصیلی‌تر به آن پرداخت و در بستر سعه صدر و همدلی بالا، در این زمینه سخن گفت و سخن شنید. اما بیاید علی‌الحساب، از منظر یک «دیده‌بان فرهنگی»، روی این پرسش‌ها تأمل نماییم:
- توسعه فضای موسیقی در برنامه‌های مذهبی (به معنای عام)، چه وضعیتی را در ده یا پانزده سال آینده جامعه، برای مناسک آیینی و ذائقه مخاطبین مذهبی جامعه رقم خواهد زد؟
- آیا می‌توان به این بهانه که «حسینیه معلی یک حسینیه رسانه‌ای است» و «هر کاری در آن انجام می‌شود، مناسب هیئت و حسینیه به معنای شناخته‌شده نیست»، به توسعه فرهنگ موسیقی در سرودها و برنامه‌های متعلق به اهل‌بیت عصمت و طهارت دامن زد؟
- آیا اگر بحمدالله حواسمان به راهبرد اساسی «هیئت باید هیئت بماند» هست، حواسمان به این نکته نیز هست که بازخورد اقدامات میدانی در عرصه پیچیده فرهنگ عمومی و ذائقه‌های اجتماعی و مناسکی، لزوما از خط‌کشی‌های تئوریک ما نسبت به «تفکیک هیئت و غیر هیئت» تبعیت نمی‌کند؟
- آیا به این اندیشیده‌ایم که اگر ذهن و روان اقشار عمومی جامعه و مخاطبین برنامه‌های مذهبی، نسبت به هم‌نشینی ذکر نورانی امیرالمؤمنین و اهل‌بیت عصمت و طهارت با جذابیت ذاتی ملودی، افکت‌های صوتی، نورپردازی و امثال آن «شرطی» شد و طبیعتاً روز به روز، دُز بیشتری از آن را به صورت ناخودآگاه مطالبه نمود، دیگر ضمانتی برای محفوظ‌ماندن فضای کلاسیک و متعارف جلسات عید و روضه در هیئات مذهبی نیز وجود نخواهد داشت؟
- آیا کودک، نوجوان، جوان و بزرگسالِ جامعه ما که طعم کاذب موسیقی در سرودها، هم‌خوانی‌ها و عموم برنامه‌های مذهبی را چشیده است، در آینده دور و نزدیک، حاضر به شرکت در جلسه ساده‌ای که مداح در ابتدا نیم ساعت فقط مدح اهل‌بیت را خوانده و در ادامه نیز از قالب کف‌زنی و سینه‌زنی فراتر نمی‌رود خواهد بود؟
- مدل شادی موسیقی‌محور، با حضور زن و مرد نامحرم، به همراه پایکوبی، کف‌زنی، حرکات موزون، افکت‌های صوتی، نورپردازی، کِل‌کشیدن خانم‌ها و درخواست مداح بابت کِل‌کشیدن و… چه تناسبی از جهت فرم و قالب با «الگوی شادی اسلامی» دارد؟
- مداح عزیزی مانند حاج میثم مطیعی که از روی اخلاص و انجام وظیفه، سرسختانه در مقابل جریان «مداحی استودیویی» ایستاده و در اوج ولایت‌مداری خود، برای «کف‌زنی» در جلسات مولودی‌خوانی، به فکر احراز رضایت قلبی ایشان افتاده و از خدمتشان استیذان نموده است، آیا برای مشارکت در تأسیس یا لااقل ترویج «موسیقی‌محوری» در حسینه رسانه‌ای معلّی (که نقش یک الگوی فرهنگی کلان را ایفا نموده و با هیچ یک از پدیده‌های مشابه تا قبل از این قابل مقایسه نیست) نیز نظر رهبر انقلاب را جویا شده است؟
اگر رهبر انقلاب در یک جمع خصوصی، فرمایش جدیدی در این زمینه داشته‌اند بفرمایید که جمعی از علاقه‌مندان و ارادتمندان ایشان سرسختانه مشتاق شنیدن هستند؛ اما در غیر این صورت، تکلیف ما با تأکیدات مکرّر ایشان در پرهیز از«ترویج موسیقی» چیست؟ آنجایی که با تفکیک «حکم موسیقی» و «حکم ترویج موسیقی»، به صراحت فرموده‌اند:
- «ترویج موسیقی در شرایط کنونی جایز نیست».[۱]
- «ترویج موسیقی، کاری است برخلاف مذاق اسلام».[۲]
- «ترویج موسیقی با اهداف عالیه نظام مقدس اسلامی سازگار نیست».[۳]
و اگر خوانندگان عزیز به صدر و ذیل فرمایشات فوق مراجعه بفرمایند، ملاحظه می‌فرمایند که از نگاه رهبر معظم انقلاب، حکم عدم جواز ترویج موسیقی در زمانه کنونی، اختصاص به «موسیقی حرام» نداشته و شامل «موسیقی حلال» نیز می‌شود.
در این مجال محدود نخواستیم به کلمات سایر اسلام‌شناسان معاصر از قبیل رهبر راحل انقلاب رضوان‌الله‌علیه که فرمود «موسیقی با تریاک فرقی ندارد»، «موسیقی خیانت است به این مملکت»، «این موسیقی را به کلی حذفش کنید»[۴] و همچنین مرحوم آیت‌الله شهید مرتضی مطهری رضوان‌الله‌علیه که فرمود: «اسلام روی خوش به موسیقی نشان نداده» و «واقعا موسیقی قدرت عظیم و فوق‌العاده‌ای مخصوصا از جهت پاره کردن پرده تقوا و عفت دارد»[۵] و این قبیل اظهارات معتبر و عبارات قابل تأمل، اشاره و استناد کنیم؛ بلکه سخن را روی کلمات رهبر حکیم و فرزانه انقلاب، نائب امام زمان عجل‌الله تعالی فرجه الشریف متمرکز کردیم.
اما برای بزرگوارانی که گمان می‌کنند شاید رهبر انقلاب نسبت به رواج موسیقی در برنامه‌های مذهبی چندان حساسیت ندارند، تأمل در فرمایشات زیر از نان شب واجب‌تر است:
«معمول شده که در عزاداری ها هم موسیقی پخش می کنند، به خیال خودشان موسیقی حلال است یا لا اقل مشکوک است … اگر هتک حرمت تلقی نشد، فی نفسه امر محرمی نیست؛ اگرچه انسان می فهمد که بهتر این است که هر چه ممکن است، این چیزها را از خصوص مراسم دینی دور کنند. من چند سال قبل از این، تصادفا دیدم که سحر یک دعائی را در رادیو یا تلویزیون همراه با ساز پخش می کنند. خیلی بر آشفته شدم، دستور دادم: «حق ندارید دیگر این را تکرار کنید». اگر چنانچه راه این چیزها باز بشود، همین کار را خواهند کرد؛ دعای کمیل می خوانند، با ساز! این خیلی چیز بدی است که در جامعه این چیزها به حریم مسائل مقدس بیاید…».[۶]
«نکته دیگر بحث موسیقی است که شما نظر فقهی من را می دانید که خواندن و نواختن هر سازی که لهوی و مضل باشد عن سبیل الله، جایز نیست. ترویج موسیقی به هیچ وجه مصلحت نیست ولی حتی رواج آن در مراسم های مذهبی هم زیاد شده که این هم غلط است. گاهی در تلویزیون می بینیم که وقتی اذان تمام می شود، بلافاصله موسیقی پخش می شود! این چه کاری است؟ کسی که پای تلویزیون نشسته و دارد اذان گوش می کند، واقعا ذائقه‌اش این است که بلافاصله موسیقی گوش کند؟ چه اصراری روی ترویج موسیقی هست؟».[۷]
«سؤال: استفاده از آلات موسیقی مانند اُرگ و یا سایر آلات موسیقی در مراسم عزاداری چه حکمی دارد؟ جواب: استفاده از آلات موسیقی، مناسب با عزاداری سالار شهیدان نیست و شایسته است مراسم عزاداری به همان صورت متعارفی که از قدیم متداول بوده است، برگزار شود.».[۸]
گاهی سؤال می‌شود که اگر رهبری چنین نگاهی به «موسیقی» دارند، چرا گاهی نسبت به «سرود» تشویق نموده و از «آهنگِ» یک سرود تعریف کرده‌اند؟
در واقع، واژه «سرود» و حتی «ترانه» از نگاه رهبر انقلاب، ملازمه‌ای با موسیقی ندارد؛ بلکه عبارت است از نوعی شعر اثرگذار که به صورت «دسته‌جمعی» و «هم‌خوانی» اجرا می‌شود.[۹] «آهنگ» نیز معنای عامی داشته و به معنای ریتم، نغمه، نوا و لحن است. شاهد روشن بر این مدعا، تمجید رهبری از آهنگ سرودهایی است که اساسا بدون ساز و موسیقی در محضر ایشان اجراء شده است.[۱۰]
بگذریم. فرمایشات رهبری در نهی از «ترویج موسیقی» و مخصوصاً «اجراء برنامه‌های مذهبی به همراه موسیقی»، صریح بوده و تأویل‌بردار نیست. در مستند «غیررسمی ۶» دیدیم که وقتی ایوب آقاخانی، کارگردان تئاتر به رهبر انقلاب می‌گوید: «برخی مسئولان صحبت‌های شما را تفسیر به رای می‌کنند؛ درخواست داریم که مسائل فرهنگی را به مسئولان با صراحت بگویید.» ایشان می‌فرمایند: «کسی که تفسیر به رای می‌کند، حرف صریح را هم تفسیر به رای می‌کند!»
سؤال مهم این است که: آیا حسینیه فرهیخته معلّی و بزرگوارانی که این برنامه را پاسخی به دغدغه رهبری در زمینه «لزوم تأسیس الگوی شادی اسلامی» عنوان کرده‌اند، ناخواسته به «تفسیر به رأی کلام رهبری» مبتلا نشده‌اند؟!
بدون شک، «دیکته نانوشته خطا ندارد»؛ اما چه بهتر که دیکته مهمی از قبیل «تأسیس الگوی شادی اسلامی»، در کنار همه ابتکارات و نقاط مثبتی که ذکر شد، در تطبیق راهبردهای کلان خود با مبانی دینی نیز حساسیت بیشتری به خرج داده بوده و بتواند با «ذائقه‌سازی صحیح» در مقابل موج «استحاله فرهنگی آخرالزمانی»، پدافند مؤثرتری به شمار بیاید.
سخن از «خَلق ذائقه صحیح» و «عدم تبعیت از ذائقه‌سازی غربی» شد؛ این جملات حکیمانه را نیز با هم مرور کنیم:
«از جمله کارهایی که باید بکنید، یکی این است که مخاطبِ خودتان را خلق کنید. اگر به فکر این باشید که مخاطب جبهۀ مقابل را تصرّف کنید، ممکن است همین فکر، شما را وسوسه کند که به تقلیدِ کارِ جبهۀ مقابل بپردازید. بعضی از عناصر جبهۀ خودی که مثلاً داستان می‌نویسند یا فیلم می‌سازند، با این خیال که مخاطبین جبهۀ مقابل را جذب کنند، به مسائلی می‌پردازند که نویسنده یا فیلمساز جبهۀ مقابل به آنها پرداخته است. مثلاً آنها برای جاذبۀ فیلم از عامل زن – یعنی عامل جنسی – استفاده می‌کنند؛ این‌ها هم همین کار را می‌کنند. این کار، به هیچ وجه صحیح نیست؛ چون به سایش در جبهۀ خودی کمک می‌کند. بنده این را قبول ندارم. نه فقط قبول ندارم، بلکه تصوّر می‌کنم این فکر، غلط و این کار، اشتباه است. ما باید مخاطب خودمان را خلق کنیم. اگر دشمنِ ما با تکرار یک حرف، گوش‌ها را با آن آشنا می‌کند، ما نباید مجبور شویم حرفی را که او می‌خواهد، تکرار کنیم. اگر او با خوراندن یک خوراک، ذائقۀ جدیدی برای مردم کشور خلق می‌کند، ما نباید تبعِ آن ذائقۀ خلق شده باشیم. خودمان باید ذائقۀ دیگری خلق کنیم؛ یعنی همانی که مطابق فکر و ایمان و عقیدۀ ماست. خلاصه اینکه، اگر دشمن خصوصیّاتی را در کار خودش برجسته می‌کند، ما تقلید نکنیم.».[۱۱]
سخن پایانی:
اخلاص، صفا و صدق بانیان و مداحان حسینیه معلّی، رشک‌برانگیز است؛ دست همه آنها را بوسیده و در مقابل روحیه ولایی و مجاهدانۀ ایشان سر تعظیم فرود می‌آوریم. امیدواریم این حسینیه نورانی در فصل‌های آینده خود، در مسیر احیاء امر ائمه معصومین علیهم‌السلام، بیش از پیش، موفق و پیشتاز باشد.
و السلام علیکم و رحمه الله و برکاته
[۱] https://khl.ink/f/27823
[۲] https://www.aparat.com/v/52MEO
[۳] https://khl.ink/f/27823
[۴] صحیفه امام، ج۹، ص۲۰۲ـ۲۰۶٫
[۵] تعلیم و تربیت در اسلام، ج۱، ص۷۰ـ۷۲٫
[۶] درس خارج فقه، ۴/۱۱/۱۳۸۸
[۷] بخشی از صحبت های مهم و البته منتشر نشده رهبری در دیدار با رئیس و مدیران صدا و سیما، ۳/۶/۱۳۹۷
[۸] https://www.leader.ir/fa/content/23462
[۹] بیانات در دیدار شاعران، ۳۱/۳/۱۳۹۵
[۱۰] مانند بیانات در مراسم جشن تکلیف دختران دانش‌آموز، ۱۴/۱۱/۱۴۰۱، بیانات در دیدار اقشار مختلف بانوان ۶/۱۰/۱۴۰۲ و موارد متعدد دیگر
[۱۱] بیانات رهبر انقلاب در دیدار هنرمندان و مسئولان فرهنگی کشور، ۲۲/۴/۱۳۷۳
