جمهوری اسلامی و تئوریزه کردن عقلانیت توسط شهید صدر

به گزارش صدای حوزه، ششمین نشست از سلسله‌ نشست‌های علمی «اندیشۀ صدر» که به مناسبت چهلمین سالگرد شهادت شهید محمدباقر صدر با موضوع «شهید صدر و آنچه از او باید بدانیم» با حضور حجت‌الاسلام‌ علیرضا پناهیان، سخنران دینی به صورت مجازی برگزار و از صفحه رسمی اینستاگرام پژوهشگاه شهید صدر به آدرس instagram.com/shahidsadr  پخش شد.

شهید صدر، مصداق بارز حدیث نبوی

در این نشست پناهیان اظهار داشت: شهید صدر خدمات زیادی را به جامعه اسلامی ارائه کرد؛ او مصداق بارز حدیث رسول خدا است که با شهادتش ثلمه‌ای جبران ناپذیر به اسلام وارد شد.

حجت‌الاسلام پناهیان شهید صدر را تنها علامه ندانست و توضیح داد: او تنها یک علامه، یک مرجع تقلید، مفسر، عالم و فقیه نبود؛ شهید صدر تمام این ویژگی‌ها را داشت؛ به‌گونه‌ای‌که تعبیر مناسبی برای بیان حقیقت وجود شهید صدر نیست.

وی تصریح کرد: با اینکه شهید صدر فعالیت‌های اجتماعی گسترده‌ای داشت اما غریب بود. چهل سال از شهادت ایشان می‌گذرد اما باز از آن غربت بیرون نیامده است و من حرکت پژوهشگاه شهید صدر برای زنده کردن نام و یاد ایشان را می‌ستایم. امیدوارم که غربت ایشان برطرف شود و جامعه و جهان اسلام از انوار علمی، معرفتی و قدسی این عالم فرزانه استفاده کند.

سبک نگاه شهید صدر، سرمنشاء برکات

این سخنران برجسته دینی به آشنایی خود با برخی شاگردان شهید صدر و تحصیل در محضر ایشان اشاره کرد و اظهار داشت: خدا می‌داند اگر طلبه‌ای با سبک نگاه ایشان آشنا شود چه برکاتی در جامعه اسلامی خواهد داشت؛ من این شهید بزرگوار را از کتاب‌ها و شاگردانشان می‌شناسم.

حجت‌الاسلام‌ پناهیان به نمونه‌هایی از نبوغ شهید صدر در تألیفاتش اشاره کرد و اظهار داشت: برجسته‌ترین ویژگی شهید صدر عقل وافرش بود، شهید محمدباقر صدر همه ویژگی‌های نبوغ، حافظه قوی، سرعت انتقال بالا، تفکر سیستماتیک، نگاه نظام‌مند، حکمت، پاسخگویی حکیمانه، نویسندگی، ادبیات نو و ادبی، شخصیت اجتماعی، شخصیت سیاسی و انقلابی، عملکرد نستوه و آینده‌نگری را داشت و باید گفت یا تمام این ویژگی‌ها در مقابل عقل ایشان هیچ بود و یا تمام این ویژگی‌ها نشانه وفور عقل ایشان بود.

وی ادامه داد: آن چیزی که در شهید صدر می‌بینید وفور عقل است، فوران و آتشفشان عقل است که به دامنه‌ها می‌ریزد و جهان را متحول می‌کند. حکمت و قدرت فقهی شهید صدر که در علوم مختلف جلو رفته است، از عقل وافر اوست.

عقل؛ گوهری گم شده

این سخنران برجسته دینی اضطرار و احتیاج این زمان به عقل را بیش از هر زمان دیگر دانست و گفت: در روایت آمده است که آخر‌الزمان شیعیان به جان هم می‌افتند و همدیگر را تکفیر می‌کنند، حال چرا اینگونه است؟

شیعیانی که قدرت و فهم زیادی پیدا کرده‌اند چرا اینقدر اختلاف نظر پیدا می‌کنند؟ این اختلاف نظر مربوط به نبود علم نیست، بلکه به عقل مربوط است. آن چیزی که اولویت‌ها را مشخص می‌کند عقل است.

حجت‌الاسلام پناهیان افزود: علم بسیار ارزان شده است، با تجهیزات فعلی علم را در اختیار دارید و می‌توانید احادیث، روند استنباط و هر مورد دیگر را در نرم‌افزارهای رایانه‌ای ببینید. این اختلاف شیعیان با همدیگر بر سر علم نیست، همه از فلان روایت و فلان آیه قرآن خبر دارند، اما مشکل در برداشت از روایات است. مشکل در قدرت جمع‌بندی، قدرت تولید راهبرد در مسائل مختلف تربیتی و نظری و تشخیص اولویت‌ها است.

وی تصریح کرد: امروز بیش از چهل سال پیش به شهید صدر نیاز داریم؛ امروز باید ایشان را برای رشد عقل، طرز تولید راهبرد، حکمت عملی در عرصه‌های اجتماعی و عرصه‌های فردی الگو قرار دهیم.

بر من واجب است نظر شهید صدر را در هر موضوعی مطالعه کنم

این سخنران برجسته دینی با اشاره به مطالعات خود در زمینه‌های مختلف ابراز داشت: تردید ندارم بر من واجب است نظر شهید صدر را در هر موضوعی مطالعه کنم؛ ما عاقل‌تر از ایشان نداریم؛ نمی‌خواهم باب مقایسه را باز کنم؛ بی‌شک امام خمینی (ره) را فوق‌العاده می‌دانیم اما امام خمینی (ره) در عرصه عمل وارد شدند و عقلانیت را در جامعه عملیاتی کردند. رهبر معظم انقلاب هم دارای تفکر استراتژیک هستند؛ دانشمندان استراتژیک می‌گویند کسی مسائل پیچیده را حل می‌کند که دارای تفکر استراتژیک باشد.

حجت‌الاسلام پناهیان با اشاره به قدرت تفکر راهبردی شهید صدر که نتیجه عقلانیت وافر اوست گفت: شهید صدر عقلانیت جمهوری اسلامی را تئوریزه کرد؛ بنده به خاطر عظمت کلام شهید صدر که فرمود «با پیروزی این انقلاب ابرقدرتی پا به عرصه جهان می‌گذارد که با وجود آن دیگر ابرقدرت‌های موجود ابرقدرت نخواهد ماند» صورت به خاک قبرش می‌گذارم.

آن موقع چه کسی این حرف را باور می‌کرد؟ اکنون هم بعضی سیاسیون این حرف را درک نمی‌کنند و نمی‌فهمند؛ فعالیت سیاسی و مطالعه برای درک این مطلب کافی نیست، بلکه عقل لازم است.

وی توصیه کرد: اگر با شهید صدر آشنا شوید، احساسی عمیق را تجربه خواهید کرد که چرا شهید صدر را به این زودی از دست دادیم و صدام را لعنت خواهید کرد.

آن ملعون، شهید صدر را با شلیک خودش به شهادت رساند. و البته قابل توجه است که سقوط صدام نیز دقیقاً در سالگرد شهادت شهید صدر اتفاق افتاد.

این سخنران برجسته دینی ابراز داشت: شهید صدر را باید شناخت و شناساند، نه به خاطر اینکه فقیه اسلامی بود، نه به دلیل سادات بودنش، نه به دلیل تأثیرات اجتماعی شگرفی که در آن زمان داشت و یک تنه عراق را از کام مارکسیست‌ها بیرون کشید، نه به دلیل آثار، تأثیرات و عظمتش، بلکه شهید صدر را باید شناخت به خاطر نیازی که امروز به او داریم؛ اکنون بیش از هر زمان دیگر به این عقلانیت، به این ادبیات عقلانی و این تفقه فوق العاده عقلانی نیاز داریم.

حکمت و لوازم آن

حجت‌الاسلام پناهیان گفت: راه انتقال هر کتاب و جنبه علمی دانایی به دیگران مشخص است؛ اما چگونه باید حکمت را منتقل کرد؟ در روایات مختلف آمده است که حکمت را خدا می‌دهد، حکیم عالم بدون معلم است.

وی مهمترین راه تعلیم حکمت را نشست و برخاست با یک حکیم عنوان کرد و اظهار داشت: رسول الله (ص) برای تعلیم حکمت علی (ع) را به میدان آورد و با حکمتی که در جان علی جاری کرده بود قصد داشت حکمت را به دیگران آموزش دهد؛ فرمود «علی دار الحکمه، علی خانه حکمت است».

این سخنران برجسته دینی تصریح کرد: خداوند نعمت عقل و حکمت را بر شهید صدر تمام کرده بود؛ اگر بخواهیم در زمان خودمان حکمت درگیر با مسائل عینی و اجتماعی را فرا بگیریم، بی‌تردید بی‌نظیرترین الگوی فراگیری حکمت از شخص علامه شهید صدر بزرگوار است و می‌توان از طریق معاشرت با سیره و اندیشه ایشان به‌سوی این حکمت حرکت کرد.

وی افزود: عقل و درایتی حکیمانه برای پیدا کردن راه لازم است؛ برای تحقق حکمت باید در مقابل حکیمان زانو بزنیم؛ شهید صدر روش عقلانی فقاهت را ارتقاء دادند؛ وقتی عقلانیت را در فقه جاری کردند این اتفاق را در اوج رقم زدند که باز هم باید از ایشان درس گرفت؛ از ذره‌ای از حرکات و سکنات ایشان نباید فاصله گرفت.

وی پیدا کردن راه در آخرالزمان را با علم بدون حکمت، امکان‌ناپذیر توصیف کرد و گفت: آوردن دانش به عرصه عمل، بویژه برنامه جامع عملی برای یک جامعه و بویژه در سیاست، نیازمند حکمت است، وگرنه انسان دچار تشخیص‌های باطل می‌شود.

شهید صدر؛ شخصیت معیار

حجت‌الاسلام پناهیان به برخی یاران نزدیک حضرت امام خمینی (ره) و تعابیر امام (ره) درباره ایشان اشاره کرد و گفت: برخی از افراد که شرایط را درک می‌کردند، در همان زمان می‌گفتند که فردی مانند شهید صدر باید به امام کمک کند و با مقایسه برخی با شهید صدر به حق مخالفت می‌کردند.

این سخنران دینی به بررسی تمام حرکت‌های شهید صدر به عنوان حرکتی سنجیده و دقیق توصیه کرد و ادامه داد: علم هم پیشرفت می‌کند و هر کس ممکن است خطا کرده باشد و این سخنان به‌معنای غیرقابل نقد و ارتقا بودن شهید صدر نیست؛ اما در مجموع مهندسی فکری شهید صدر بی‌نظیر است و به این سادگی نمی‌توان به آن خدشه‌ای وارد کرد؛ مهندسی علمی او و مفاهیمی که توانست در کنار هم قرار دهد و نظام‌مند به آن نگاه کند، در ایشان منحصر به فرد است؛ بویژه اینکه ایشان نظام‌مند به فقه نگاه کرد و ادبیات فقه نظام را آفرید.

نیاز امروز ما

حجت‌الاسلام پناهیان افزود: حتی می‌شود درک شهید صدر را برای عقلانیت ملاک قرار داد؛ هر کدام از اندیشمندان باید شهید صدر را تکمیل کند و آن را ادامه دهد، اما نمی‌شود وی را انکار کرد. نیاز امروز ما اهل حکمت و دانش است، نیاز امروز ما به تحلیل سیاسی است، باید کتاب‌هایی برای حکمت سیاسی شهید صدر با تحلیل عالمانه تألیف شود تا آن را بیاموزیم، باید اندیشه‌ورزی در عرصه سیاسی را از ایشان یاد بگیریم.

وی در بیان مصادیقی از فعالیت‌های سیاسی شهید صدر و چرایی انجام این فعالیت‌ها ابراز داشت: چه شد که شهید صدر برای علمای نجف مجمعی تشکیل داد؟ نهاد تشکیلاتی برای عالمان در نجف اشرف تأسیس کرد؟ باید عظمت کار این شهید بزرگ را دریابیم، کسی خواست تشکیلاتی راه بیاندازد باید الگوی کار شهید صدر را نگاه کند، چرا برای اولین بار برای شیعه حزب تشکیل داد؟ اخلاق تشکیلاتی را باید از شهید صدر آموخت که چگونه ایشان شخص خودش را فدای ارتقای جمع می‌کرد که یک نمونه از این ویژگی در مقالاتی که ایشان برای جماعه‌العلمای نجف می‌نوشت دیده می‌شود.

این سخنران برجسته دینی با توجه به استفاده شهید صدر و خواهرش از ظرفیت اربعین و همراه کردن مردم در مقابله با صدام ابراز داشت: او و خواهر گرامیش اباعبدالله را محور وحدت مردم قرار دادند و مقابل رژیم سفاک بعثی ایستادند؛ شهید صدر و خواهرشان شاگردان مکتب عاشورا بودند و ما را یاد ازخودگذشتگی‌های امام حسین (ع) و خواهر با وفایشان می‌اندازند؛ شهید صدر و خواهرش هم قدم جای قدم‌های اهل بیت گذاشتند و ما به این شیعیان بزرگوار افتخار می‌کنیم.