به گزارش خبرنگار صدای حوزه، حجت الاسلام والمسلمین مقیمی، معاون پژوهش حوزه علمیه در مصاحبه با صدای حوزه، در خصوص آموزش پژوهـش‌محوری گفت‌وگو کرد که در ادامه مطالب مطرح شده در این مصاحبه از نظرتان خواهد گذشت. حجت الاسلام مقیمی در پاسخ به سوال پایانی ما از سفره متنوع حوزه های علمیه برای طلاب سخن گفت که هر طلبه ای به فراخور وضعیت خودش می تواند در یکی از کارویژه های روحانیت وارد کار شود و لازم نیست همه برای تبدیل شدن به یک طلبه کارآمد سی سال در حوزه بمانند!
لینک فیلم کامل گفتگو در آپارات صدای حوزه
صدای حوزه –چرا هنوز مسئله پژوهش در حاشیه قرار گرفته و جایگاه خوبی در حوزه علمیه پیدا نکرده است؟
وضعیت پژوهش در حوزه را باید در دو عرصه مورد بررسی قرار دهیم، نخست عرصه پژوهش در سطح نظام آموزشی و مدارس حوزه است و دیگری پژوهش در کلان حوزه‌های علمیه می‌باشد، که در سنت حوزه‌های علمیه، تحقیق و پژوهـش با ساختار آموزشی عجین شده است، یعنی “پژوهش” از نقاط قوت حوزه است که درس خارج ما هم وجه تسمیه اش یعنی خارج از درس و کتاب درسی و این همان روش تحقیقی است، لذا این خود، در ساختار درس و پژوهش استاد تاثیرگذار بوده و مسائل آتی را بیان می‌کند.
اما در نظام آموزش سطح یک، دو و سه طراحی کتاب باید توجه به این نکته داشت که بحث آموزش در سنوات اخیر که طراحی شده، بر مدار نظام آموزشی مرسوم طراحی شده است اما شورای عالی و مدیران، این دغدغه را در گذشته و حال دارند که امر تحقیق و پژوهـش، امری ضروری است و باید توجه کرد.
پس اکنون در اصل سیاست‌گذاری این مشکل را نداریم و همراهی لازم را از سطوح بالای حوزه، شورای عالی و مدیران حوزه و مدیران میانی داریم.
برای شروع کار در مدارس طی سالیان گذشته، برنامه جامع پژوهـش تدوین شده و به تصویب رسید و در حال ابلاغ و جریان مرحله‌ای خودش است.
در گام اول، پژوهـش در مدارس سطح یک ما پنج یا شش عملیات الزامی و چندین عملیات غیرالزامی داریم که در برنامه‌های الزامی همان پنج نمره پژوهش در پایه های سه، چهار، پنج است و شرکت در دوره مهارت‌های پژوهـشی در پایه‌های اول و دوم است که آنها مهارت مطالعه، فناوری، روش تحقیق و مهارت روش نگارش علمی به صورت علمی و نظری را در این سنوات طی کنند.
و در پایه شش که پایان مقطع سطح یک است، تحقیق پایانی بنویسند که این موضوع نیز، خود شخص را درگیر پژوهش می‌کند.
در کنار تدوین متون، یک آئین‌نامه‌ای به عنوان پژوهـش‌گرایی متون درسی تدوین شد، که ما بیایم متن درسی را کاری کنیم که – حتی این موضوع در جلسات مختلف مورد بحث قرار گرفت – که عناوین و تیتری که به یک کتاب می‌زنیم باید بتواند آن دغدغه و روح پژوهـشگری را در یک طلبه ایجاد کند.
در طلیعه بحث، در یاد کردی از عالمان و اندیشمندان دیده شد که متن میتواند به گونه‌ای اثرگذار باشد که روح پژوهشگری را در طلبه ایجاد کند و این یک گامی است که امید داریم در سال‌های آینده مرکز تدوین به این امر ورود پیدا کند.
موضوع بعدی طراحی نظام آموزش پژوهـش‌محور است که کتاب سفارش داده شد و از مدارسی که اساتیدی با تجربه در این موضوع دارند دعوت کردیم و در کارگروه های مختلف چندین ماه است که بحث می‌کنند و کسانی که سطوح عالی را با این مدل اجرا کردند دعوت کردیم تا تجارب را تجمیع کنند و با اساتید به‌نامی که آموزش پژوهش‌محور دارند سلسله نشست‌هایی برگزار شد.
اولین نشست با آیت‌الله عندلیبی، که سال‌هاست در مدرسه شهیدین تدریس می کنند و مدل تدریس ایشان، مدل پژوهش‌محوری و تحقیقی است که این نشست را با حضور وی و چند تن از فعالان همین عرصه برای ارائه نظر برگزار می‌کنیم که به صورت گفت‌وگو‌محور و پرسش و پاسخ باشد که طی سال آینده به الگویی برسیم و این الگو باید بحث شود، البته کار، کار دشواری است چرا که آموزش پژوهش‌محور زمان زیادی می‌طلبد و اینکه نظام آموزش بخواهد خود را با این رویه همراه کند کار دشواری است.
اما به الگو رسیدن وظیفه معاونت پژوهشی است که ما این امر را در چند لایه داریم انجام می دهیم. از سفارشات کتاب، جلسات نخبگانی و گفت‌وگو و نشست با اساتید در سه ضلع انجام می‌دهیم که بتوانیم در مورد آموزش و پژوهش در مدارس به یک الگو برسیم تا اتحاد و عینیت پیدا کنند.
در مدارس کارهایی همانند جشنواره علامه حلی انجام دادیم که اجباری نبود و تاکنون نیز در بیش از ۲۵۰ مدرسه جشنواره مدرسه‌ای داریم که در این جشنواره طلبه مجبور نیست اما همین مجموعه تولیدات در حوزه خواهران و برادران طی ۱۳ دوره ، ماحصلش شده ۱۳۰ هزار مقاله و پایان‌نامه و کتب منتشره شده که محصول همین طلاب است.
در کنار آن، نشریات مدرسه‌ای داریم که سال گذشته ۵۰ نشریه مدرسه‌ای داشتیم و امسال این تعداد را به ۹۰ نشریه رسانده‌ایم که راه‌اندازی نشریه یکی از مهارت های پژوهـشی است.
در چاپ نشریات نیز اساتید و طلاب درگیر شده و در چاپ نشریه مدرسه فعال می‌شوند که برای آنها جشنواره سراسری برگزار شده و از منتخبان تجلیل به عمل می‌آید.
در کنار آن کانون‌های پژوهشی در هر مدرسه تاسیس کردیم و هدف ما هر پایه یک کانون است، بنابراین در حال حاضر ۷۰۰ کانون پژوهشی در مدارس سراسر کشور داریم و امسال هم در حال شناسایی و تشکیل پرونده می‌دهیم و برای هرکدام هشت برنامه الویت‌دار اعلان کردیم و ۳۰ برنامه‌ای که می‌توانند فعالیت کنند.
همچنین در حال حاضر به مجموعه فعالیت پژوهـشی یک مدرسه، امتیاز پژوهشی می‌دهیم که ۳۰ فعالیت ابلاغ شده مصوب ۱۰۰۲ از شورای عالی از مدارس داریم و مدارس ما در طول سال درگیر ۳۰ فعالیت پژهشی هستند و البته الزامی نیست اما معاون پژوهشی رقابتی بین طلاب ایجاد می‌کند که اگر کانون‌ها شکل بگیرد این روند، روند بهتری هم می تواند باشد.
تامین زیرساخت‌های برنامه‌های پژوهشی
برای آنکه زیرساخت‌های شکل بگیرد، برای همکاران پژوهشی دوره مدیریت راهبردی پژوهـش برگزار می‌شود که طلبه‌ای که در شهرستان معاون پژوهش شد باید بتواند فرهنگ‌سازی پژوهـش کند.
ضلع دیگر در مدارس خود طلاب بودند که برنامه‌های آنان را پوشش می‌دادند و ضلع دیگر معاونان حوزه هستند که ضلع عملیاتی ما در مدارس هستند و یک ضلع اساتید هستد که طلاب از اساتید خود تأثیرپذیری می‌کنند و تا اساتید همراه نشوند طلاب ما نیز در سطح وسیع درگیر نخواهند شد.
در حال حاضر کارگاه آموزش مهارت پژوهشی راه‌اندازی کرده‌ایم که حضور تمامی اساتید کل کشور در رشته‌های فقه، اصول، منطق، فلسفه، عقاید، اخلاق و ادبیات الزامی است و تا پایان سال باید کارگاه مهارت پژوهشی را تمام کنند.
یکسال قبل از شیوع ویروس منحوس کرونا در کشور، کانون در مدارس اجرا شده بود که متاسفانه با شیوع این بیماری و تعطیلی مدارس کانون‌ها نیز تعطیل شدند و خوشبختانه از ماه گذشته جلسه‌ای با معاونان کشور در خصوص کانون برگزار کردیم که در این جلسه مقرر شد در صورت فعالیت دوباره کانون‌ها در سطح کشور حمایت از آنها صورت بگیرد.
صدای حوزه – اقداماتی که باعث می‌شود فرهنگ طلبگی به سمت فرهنگ پژوهِش برود چیست؟ به نظر می رسد پژوهش تبدیل به سلوک طلبگی نشده است و با آیین نامه و ابلاغ برنامه شاید نتوان به نتیجه رسید.
اگر کانون‌ها در مدارس شکل بگیرد به ما کمک می‌کند تا طلبه‌ها را به سلوک پژوهِش بیاوریم در حال حاضر هر مدرسه‌ای یک یا دو کانون دارد بنابراین اگر در سطح کشور ۵۰۰ مدرسه وجود داشته باشد باید سه هزار کانون در سطح مدارس شکل بگیرد.
صدای حوزه -حرف بر سر همین اگرهاست و اگر می خواهیم واقعا به سمت پژوهش محوری برویم نیاز به فرهنگ سازی قوی تری داریم!
فرهنگ‌سازی پژوهِشی خودش نیازمند یک برنامه است، بنابراین اگر بخواهیم فرهنگ‌سازی بکنیم که خود به خود فرهنگ‌سازی نمی‌شود، بنابراین فرهنگ‌سازی را بعد از سیاست‌گذاری و تعیین هدف، یک مجموعه برنامهها منجر به فرهنگ‌سازی می‌شود که باید آن برنامهها را شناسایی کنیم.
بنابراین در هفته پژوهِش سوالی که از فرهیختگان و پژوهشگران خواهیم داشت این است که شما برای پژوهش‌محوری چه برنامه‌هایی را پیشنهاد می‌کنید؟
همراه کردن اساتید یک فرایند زمانی را می‌طلبد. هفته آینده نشستی با منتخبان گروههای علمی و تربیتی متشکل از اساتید مدارس داریم که این اساتید بازوی معاونت آموزش هستند و اگر اساتید نیایند و به این باور نرسند و اگر مدیر و استاد با پژوهش عجین نباشد مدرسه هم با پژوهش عجین نخواهد بود.
نکته بعدی اینکه ما از سطح یک چه سطحی از پژوهش را متوقع هستیم؟ سطح یک سطح پایه است و شخص باید دروس علمی را بخواند! لذا در آنجا هم هدف‌گذاری و پژوهش مطلوب ما در سطح یک خودش یک سقفی دارد، آنجا دوره آشنایی با ابزار پژوهش است.
این باید بحث بشود که در دوره سطح یک و دو چه میزان از پژوهش مطلوب است و اینها خودشان هنوز اطلاعات علمی ندارند که پژوهش کنند لذا در حال حاضر ما پژوهش در سطح یک را معطوف به مکمل آموزشی می‌کنیم.
در حال حاضر طلبه‌های سطح دو، سه و چهار ما به ویژه فارع‌التحصیلان ما که بخش زیادی را هم تشکیل می‌دهند اینها باید در پژوهش محوری گام بگذارند.
صدای حوزه -نکته همین جاست، طلبه‌های فارع‌التحصیل درگیر خانواده هستند و از سوی دیگر مشکلات اقتصادی و معیشتی دارند که دیگر پژوهش را امر محالی می دانند و حتی پاس کردن واحدهای درسی را هم سخت می دانند و ما پیام های متعددی داریم مبنی بر اینکه ما اصلا نتوانستیم درس بخوانیم و می خواهند امتحانات را امسال حوزه برکزار نکند ! لذا اگر شما زیاد فشار بیاورید طلاب پس خواهند زد و حس می کنند که شما اساسا وضعیت زندگی آنها را درک نمی کنید…
در دوره سطح یک، دوره آشنایی با مهارت‌های عمومی پژوهِش، برای افرادی که می‌خواهند مبلغ شوند، است، اما حوزه در سطح بالاتر باید به سوی کار ویژه‌ها برود که در حال حاضر در مدیریت حوزه دفترچه کارویژه‌های حوزه دارد نهایی می‌شود و منظور ما این نیست که همه باید پژوهِشگر شوند، جامعه نیازهای متفاوتی دارد حوزه باید کارویژه‌های خود را تعریف کند.
ما در عرصه پژوهش در سطوح مختلف۴۰ کارویژه پژوهِش تعریف کردیم و تحویل مدیریت داده‌ایم و اگر کار ویژه‌ها تعریف شوند، طلبه‌ها هم با عرصه‌های مختلف پژوهش آشنا می شوند و بر حسب علایق و استعدادهای خود انتخاب می کنند و برخی از کارویژه های پژوهشی، تامین مالی نیز به همراه دارند. طلبه می تواند تامین مالی بکند اما تامین مالی را باید در کارویژه‌های رسمی حوزه و روحانیت تعریف کند نه اینکه از راه هایی تامین مالی بکند که با درس و زحمتی که کشیده است همراهی نداشته باشد.
اکنون، درخت‌واره مهارت‌آموزشی طراحی کرده‌ایم که در گام نخست آمدیم شش یا هفت ماه مهارت عمومی پژوهِش و ۲۰ مهارت تخصصی پژوهِش را طراحی کردیم در خصوص کار تبلیغ، تهذیب و آموزش هم همین کار را انجام دادیم.
تدوین درخت‌واره مهارت‌ها و کتابچه کارویژه های روحانیت که از ۱۵۰ عدد هم گذشته است به طلبه ها این پیام را می دهد که اگر میخواهی در یک سطحی از حوزه، تحصیل را قطع کنی و وارد عرصه خدمت شوی به تناسب شرایط زندگی که داری بیا و از این کارویژه ها برای خودت انتخاب کن و یا از مهارت ها استفاده کن.
امروز طلاب در حوزه علمیه در ۷۰ رشته مختلف در حال تحصیل هستند و مهارت‌های درخت‌واره از ۳۵۰ رشته گذشته که این ۳۰۰ رشته یعنی چه؟ یعنی یک طلبه بر اساس فراخور و نیاز جامعه میتواند از بین این رشته‌ها یکی را انتخاب کند و مهارت لازم را کسب و برای خود کارویژه تعریف کند و نیازی نیست برای تبدیل شدن به یک نیروی کارآمد، سی سال در حوزه ها بماند!
